Gabon

Ülke Tarihi

Gabon topraklarındaki bilinen ilk yerleşimcilerin bölgedeki diğer ülkelerde olduğu gibi Pigmeler olduğu tahmin edilmektedir. Yapılan arkeolojik çalışmalar M.Ö. 5. Yüzyıla kadar buradaki yerleşim birimlerini tespit etmektedir. İlerleyen yüzyıllarda Kongo bölgesinden gelen diğer kabilelerle birlikte bugün Gabon toplumunu oluşturan unsurlar oluşmaya başlamıştır.

15. yüzyılın sonlarından itibaren Avrupalı sömürgeci güçler tarafından işgal edilen Gabon’da önce Portekiz, ardından Hollanda ve son olarak Fransa hakimiyet kurmuştur. 1837 yılında Gabon’da sömürge idaresi kuran Fransa, özellikle köle ticaretine yönelmiş, fildişi ve kereste gibi zenginliklere el koymuştur. 1888 yılında, Gabon Fransız Batı Afrikası’ndan ayrılarak Fransız Kongosu’na dahil edilmiştir. 1910 yılına kadar bu statüde kaldıktan sonra, o tarihte oluşturulan Fransız Ekvator Afrikası’nda yer almış, 1946’da ise bu kez Fransa’nın denizaşırı toprağı statüsüne geçmiştir. Bu tarihler boyunca Gabon’da işgalci Fransız varlığına karşı girişilen bağımsızlık mücadeleleri kanlı şekilde bastırılmıştır.

İkinci Dünya Savaşı sonrasında diğer Afrika ülkelerinde olduğu gibi Gabon’da da bağımsızlık süreci başlamış, önce 1958 yılında Fransız Topluluğu içinde özerk bir cumhuriyet statüsü kazanan Gabon, 17 Ağustos 1960 tarihinde tam bağımsızlığına kavuşmuştur.

Bağımsızlık sonrası devlet başkanlığına getirilen LeonMaba, 1964 yılındaki darbe girişimine rağmen Fransa’nın da desteği ile tekrar yönetimi ele geçirmiş ve 1967 yılına kadar görevini sürdürmüştür. Bu tarihte Maba’nın ölümü üzerine başa geçen Albert Bernard Bongo, bir yıl sonra tüm partileri kapatarak tek partili bir yönetim kurmuştur. 1973 yılında İslamiyet’i kabul ederek Omar adını alan Bongo, 2009 yılına kadar 40 yılı aşkın süre ülkeyi yönetmiştir. Onun vefatı üzerine yapılan seçimleri kazanan oğlu Ali Bongo Ondimba, 2016 yılındaki seçimlerden de zaferle ayrılmıştır ve halen görevini sürdürmektedir.

Siyasî Yapı

Gabon Afrika içerisinde siyasî yapının en istikrarlı olduğu ülkelerden biridir. 1967’den 2009 yılına kadar ülke yönetiminin başında bulunan Omar Bongo’nun vefatından sonra, yapılan seçimleri kazanan Ali Bongo Ondimba, 2016 yılındaki seçimlerden de zaferle ayrılarak ikinci bir 7 yıllık dönem için yetki almıştır. Gerek görece iyi olan ekonomik yapı, gerek yönetimdeki istikrarlı gidişat sebebiyle, kıtada sıklıkla görülen askerî darbe veya kabileler arası bir içsavaş ortamı bugüne kadaroluşmamıştır.

Anayasal bir cumhuriyetle yönetilen Gabon’da yasama yetkisi, ulusal meclis ve senato olmak üzere iki kanattan oluşan parlamentodadır. 120 üyeli meclis 5 yıl, 91 üyeli senato ise 6 yıl için göreve gelmektedir. Yürütmenin başında devletin başı olan cumhurbaşkanı bulunmakta, hükümetin başı konumundaki başbakan ve başbakan tarafından belirlenen bakanlar kurulu da yürütme organını temsil etmektedir.

Gabon’da yerel yöneticiler cumhurbaşkanı tarafından belirlenmekte olup, ülke idarî bakımdan 9 ile ve 36 ilçeye bölünmüş durumdadır.

Ekonomik Durum

Gabon, 15 milyar dolara yaklaşan millî geliri ve 8 bin dolar civarındaki kişi başı GSYİH’si ile içinde yer aldığı Sahra-altı Afrikasına kıyasla gelişmiş bir ekonomik yapıya sahiptir. Özellikle 1970’lerde bulunan petrol yatakları ülke ekonomisinin temel itici gücüdür. Buna karşın gelir dağılımındaki eşitsizlik sebebiyle bu olumlu tablo tüm ülke halkının refah seviyesini eşit şekilde yükseltecek bir pozisyona sahip değildir. %34’ler seviyesindeki yoksulluk ve %20’yi bulan işsiz nüfus bunun en açık göstergesidir.

Ülkede millî gelirin %44’ü petrole bağlı sanayi sektöründen, %51’i ise hizmet sektöründen elde edilmektedir. İstihdamın %64’ünün karşılandığı tarım sektörünün millî gelirdeki payı ise sadece %5 civarındadır.

Gabon doğal madenler bakımından son derece zengin bir ülkedir. Petrol yataklarının bulunmasına kadar ülke ekonomisinin taşıyıcısı konumundaki manganez madeni bugün de önemini korumaktadır. Dünyadaki manganez rezervinin tek başına yarısına yakınını barındıran Gabon’da, petrol ve manganez dışında, başta demir, altın, uranyum olmak üzere 400 çeşit madenin varlığı tespit edilmiştir.

Atlas Okyanusu’na olan 800 km’yi aşkın kıyısı ve ülke sınırları içerisindeki 10 bin km²’lik göl ve nehir varlıklarıyla Gabon, balıkçılık açısından da çok büyük potansiyele sahiptir. Ayrıca ülke topraklarının yarısına yakınının orman olması sebebiyle ormancılık da önemli bir sektör konumundadır. Öyle ki kereste, ağaç ve yaprak ihracatı ülke ekonomisi için büyük önem taşımaktadır.

Sahip olduğu bu olumlu tablonun da etkisiyle Gabon, dış ticarette fazla veren bir ülkedir. 2010’lu yılların ilk yarısında 15 milyar dolara ulaşan yıllık dış ticaret hacmi, petrol fiyatlarındaki düşüş sebebiyle azalma göstermişse de 2017 yılında 8 milyar doları aşmış ve yine fazla vermiştir. Ülkenin dış ticaretteki en önemli ortakları, başta Çin olmak üzere, Avustralya, Fransa, Güney Kore, ABD, Belçika, İtalya, İngiltere ve İspanya’dır.

Türkiye ile İlişkiler

Türkiye ile Gabon arasındaki ikili ilişkiler son yıllarda yükselen bir ivme ile olumlu yönde seyretmektedir. Özellikle 2015 yılında iki ülkenin Ankara ve Librevil Büyükelçiliklerinin karşılıklı olarak hizmete girmesi, ilişkilerin ivme kazanmasında olumlu rol oynamıştır. Bunun yanı sıra 2010’lu yıllarda en üst düzeyde ziyaretlerin neredeyse mutat hale gelmesi de bir başka olumlu göstergedir. Nitekim 2011 yılında dönemin Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, 2013 yılında da R. Tayyip Erdoğan Başbakan sıfatı ile Gabon’u ziyaret etmiş, Gabon Cumhurbaşkanı Ali Bongo Ondimba da 2012 ve 2015 yıllarında ülkemize iki ziyaret gerçekleştirmiştir. En üst düzeyde gerçekleşen bu ziyaretlerin dışında iki ülke arasında bakanlıklar ve heyetler düzeyinde de görüşmeler gerçekleşmektedir.

İki ülke arasındaki ticaret hacmi, dalgalı bir seyir izlemekle birlikte belirli bir seviyenin üzerindedir. 2006 yılında 21 milyon dolar olan yıllık ticaret hacmi, 2013 yılında en yüksek seviyesine ulaşarak 97 milyon dolara ulaşmış ve son olarak 2017 yılında 43 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. 2010’lu yıllardaki karşılıklı ticaret rakamlarına bakıldığında, iki ülke arasındaki ticaret hacminin büyük oranda Türkiye’den Gabon’a ihracattan oluştuğu görülmektedir. Gabon’un Türkiye’den ithal ettiği başlıca ürünler inşaat malzemeleri ve gıda ürünleridir.

İki ülke arasındaki ilişkileri güçlendiren bir diğer husus ise, Türkiye’nin diğer pek çok Afrika ülkesine olduğu gibi Gabon’a yönelik olarak da sürdürdüğü kalkınma yardımlarıdır. Bağımsız STK’lar olmak aracılığıyla sağlık, gıda, eğitim, bilişim, ulaşım gibi pek çok alanda yapılan kalkınma yardımları Gabon’un geleceği için önemli katkılar sunmaktadır.

Müslümanların Durumu

Gabon, Afrika ülkeleri içerisinde, halkın dini ile ülke yönetimi arasındaki ilişki bakımından en ilginç ülkelerden biridir. Zira ülkedeki Müslüman nüfus oranı %10 civarında olmasına karşın ülke yönetiminin başında yaklaşık yarım yüzyıldır Müslüman bir aile bulunmaktadır. 1967 yılında devlet başkanı olan Albert Bernard Bongo, 1973 yılında İslamiyet’i seçerek Omar Bongo adını almış ve 2009 yılına kadar iktidarda kalmıştır. Omar Bongo’nun 2009 yılında vefatı üzerine yapılan seçimleri kazanan oğlu Ali Bongo Ondimba, 2016 yılındaki seçimlerde bir kez daha seçilmiştir ve halen görevinin başındadır. Omar Bongo’nun Müslüman oluşu ile başlayan süreçte Müslümanlar ülke yönetiminde ciddi anlamda söz sahibi olmuştur. Buna karşın ülkede uzun bir süre devam eden Fransız sömürgeciliği sebebiyle devlet yönetimindeki Fransa etkisi belirgin biçimde devam etmektedir.

Ülkeye İslamiyet’in ilk olarak ne zaman ulaştığına dair kesin bilgiler bulunmamakla birlikte, 11. yüzyıldan itibaren tarihî süreç boyunca Fas, Mali, Senegal ve Nijer Deltası’ndan bu bölgeye gelen Müslümanlar olduğu tahmin edilmektedir. Ancak İslamiyet’in ülkede nisbî bir yaygınlık kazanması, 19. yüzyıl sonlarında Fransız sömürge idaresi tarafından bölgeye sürgün olarak gönderilen tasavvuf önderleri, Müslüman tacirler ve ayaklanmaları bastırmak üzere yine Fransızlar tarafından getirilen Senegalli Müslüman askerler aracılığıyla olmuştur.

Bugün ülkedeki Müslüman nüfusun çok az bir kısmı yerlilerden oluşmaktadır ve büyük çoğunluğu göçmen Müslümanlardır. Özellikle yerli Müslümanlardan siyaset, ticaret ve askeriye mensupları sosyo-ekonomik açıdan iyi durumdayken, göçmen Müslümanlar ve vasıfsız işçiler yoksullukla boğuşmaktadır.

Ülkede dinî yapılanmaların önünde herhangi bir engel bulunmamaktadır. Gerek eğitim alanında, gerek sivil toplum alanında pek çok İslamî yapı bulunmaktadır. Dağınık halde bulunan bu yapıların bir çatı altında toplanması için son yıllarda adımlar atılmaktadır. Gabon ayrıca İslam İşbirliği Teşkilatı’na da üyedir.