Gambiya

Ülke Tarihi

Gambiya, yüzölçümü açısından Afrika kıtasının en küçük ülkesi konumundadır. Gambiya Nehri'nin verimli toprakları uzun yıllardır yerleşim bölgesi olarak kullanılmaktadır. Milattan önceye dayanan ve gezgin Hanno'ya ait olduğu belirlenen yazılı belgeler, Gambiya bölgesindeki durumdan bahsetmektedir. Milattan sonraki dönemlerde ise bölge ile ilgili ilk kayıtlar 9. yüzyıl ve 10. yüzyılda Arap tüccarına aittir. 10. yüzyıl boyunca Müslüman tüccarlar ve öğretmenler birçok Batı Afrika ülkesinde çeşitli yerleşimler kurmuştur. Bu iki grup altın ve fildişi karşılığında değiş tokuş sağlayan ve Sahra'yı aşan ticaret rotaları oluşturmuşlardır. Bölgenin Mali Krallığı'na bağlı olduğu dönemlerde buraya seferler düzenleyen Portekiz tüccarlar Gambiya’da hâkimiyet kurmaya başlamışlardır.

18.yüzyılın ortalarında Gambiya İngilizler tarafından sömürgeleştirilmiştir.17. yüzyıl sonu ile 18. yüzyıl başlarında İngiltere ve Fransa bölgede bulunan su kaynaklarının paylaşımında siyasi ve ticari sebeplerden dolayı ihtilaflar yaşamış, bu sorunlar Paris Antlaşması (1763) ile sona erdirilebilmiş ve Gambiya üzerindeki tüm hâkimiyet Birleşik Krallığa devredilmiştir. Bu süreçten sonra Fransa, Gambiya üzerinde hâkimiyeti yeniden ele alabilmek adına Afrika kıtasında bulunan başka sömürge bölgelerini bu bölgeye karşılık Büyük Britanya'ya teklif etmiş ama başarı elde edememiştir. Özellikle 18. yüzyıl ile 19. yüzyıl arasında üç milyona yakın kişi bu bölgelerden Amerika kıtasına köle olarak götürülmüştür. Büyük Britanya hâkimiyetinin ilk dönemlerinde Sierra Leone Valisi'nin hâkimiyeti altındaki topraklara dâhil edilen Gambiya, 1888 yılında başlı başına bir sömürge düzeni olarak kurulmuş, Fransa himayesindeki Senegal ile kesin sınır çizgileri 1889 yılında belirlenmiştir.

Gambiya, meşrutiyet sistemi ile 18 Şubat 1965 tarihinde Büyük Britanya'dan bağımsızlığını kazanarak İngiliz Milletler Topluluğu üyesi olmuştur. 1967 yılında dönemin Senegal devlet başkanı Léopold Sédar Senghor'un ziyaretinde iki ülke arasında yakın işbirliği konusunda anlaşma sağlanmıştır. 24 Nisan 1970 tarihinde yönetim şeklini cumhuriyet olarak değiştiren ülke, ülkenin ilk devlet başkanı olarak da o güne kadar başbakan olarak görev yapan ve bu süreçten sonra 1994 yılına kadar beş defa daha aynı göreve getirilen Sir David Dawda Kairaba Jawara üstlenmiştir. 1981 tarihinde Jawara'nın yurt dışında bulunduğu bir zamanda ülkede gerçekleştirilmeye çalışılan darbe Senegal ordusunun da yardımı ile beş günlük bir süre sonunda sonlandırılmış, ülkesine geri dönen Jawara, dört yıllık olağanüstü hal ilan etmiştir. Özellikle gerçekleştirilen darbenin de etkisi ile Gambiya ve Senegal 12 Aralık 1981 tarihinde imzaladıkları anlaşma ile askeri alanda, para biriminde ve ekonomi alanında birlikte hareket etme iradelerini ortaya koymuşlardır. Senegambiya Konfederasyonu olarak adlandırılan bu yeni oluşum, 1 Şubat 1982 ile 30 Eylül 1989 tarihleri arasında varlığını sürdürmüş, bu süreçte Senegal'in sık bir şekilde dile getirdiği Senegal altında birleşme talepleri nedeniyle Gambiya'nın birlikten çekilmesi ile sonlandırılmıştır. 1994 yılı Temmuz ayında Yahya Camne (Yahya Jamneh) isimli genç bir subay önderliğinde yapılan askeri darbe sonucu Cavara iktidardan uzaklaştırılırken 1996 Eylül ayında yeni anayasa kabul edilmiş, aynı yıl yapılan devlet başkanlığı seçimini kazanan Camne görevine devam etmiştir. 2001 yılı Eylül ayında yenilenen devlet başkanlığı seçiminin de galibi olan Camne kendinden önceki devlet başkanı Cavara zamanında Türkiye ile başlatılan savunma ve diğer alanlardaki ilişkilerin daha da gelişmesine katkı sağlamıştır. Kendisi de Türkiye’ye resmi ziyarette bulunan Afrikalı devlet adamlarından birisidir.

Ülke yanlış bir düşünce olarak “Enclave”, tamamı yabancı topraklarla çevrilmiş bir bölge olarak tanımlanmaktadır. Gambiya’nın dünya üzerindeki devletler arasında bakıldığında ilginç bir sınır hattı vardır. Bu sınırın oluşmasının gerçek sebebi, İngilizlerin bu bölgeye işgal nedeni ile geldiklerinde, Gambiya Nehri'nin gemi ile ilerleyebildikleri bölgelerde, gemilerinden attıkları topların gittiği en son mesafesine göre sınır hattının belirlenmiş olmasıdır.

Siyasi Durum

Ülke cumhuriyet rejimi ile yönetilmektedir. Ülkeyi devlet başkanı sıfatı ile yöneten kişiler halk tarafından beş yıllık görev süresi ile bu makama seçilmektedir. 1970 yılından bu yana ülkede başbakanlık makamı bulunmamaktadır. Ülkede çok partili bir siyaset sistemi olsa da Alliance for Patriotic Reorientation and Construction ülke yönetiminin başında bulunmaktadır. Muhalefet partilerinin hemen hemen hiçbir hâkimiyeti olmadığı Gambiya'da bu sebeplerden dolayı Haziran 2005 tarihinde tüm muhalefet partileri National Alliance for Democracy and Development (NADD) partisi çatısı altında toplanarak güçlerini birleştirmişlerdir. 1981 ve 1994 yıllarında gerçekleştirilen askeri darbeler fazla can kaybı olmadan atlatılmış, Yahya Jammeh 1994 yılında gerçekleştirilen darbenin başında bulunan kişi olarak yönetimi ele almış ve 2017'ye kadar görevde kalmıştır.

Devlet başkanı Jammeh, Aralık 2015'te yaptığı açıklama ile ülkesinin bundan sonra İslam Devleti olduğunu açıklamıştır. 4 Ocak 2016 tarihinde Başkan Yahya Jammeh, işyerlerinde çalışan kadınların saçının açık olmasını yasaklayarak "kadınlar saçlarını toplamalı ve düzgünce örtmeli" ifadesinin yer aldığı bir kararname imzaladı. Jammeh daha önce de kadınların iç çamaşırı ve dar kot pantolon giymelerine karşı savaş açmıştı. Yeni devlet başkanı Adama Barrow ise, 2017'nin başında ülkenin adından "İslam" ifadesini kaldırdı.

İktisadi Durum

Gambiya çok fazla mineral ve doğal kaynaklara sahip olmayan ve tarım imkânları sınırlı olan bir ülkedir. Ülke nüfusunun %75'i geçimini tarlalardan ve büyükbaş hayvancılıktan sağlamaktadır. Küçük ölçekli sanayi işletmeleri fıstık, balık ve deri üretimi ile uğraşırlar. Gambiya ekonomisi ziraata dayanır. Ekilebilen arazilerin %90’dan fazlasında yerfıstığı ekimi yapılır. Bundan başka pirinç, darı ve mısır da ekilen ürünler arasındadır. Hayvancılıkta besi hayvanlarının yanı sıra kümes hayvanları da beslenmektedir. Balıkçılık hemen hemen her üründe olduğu gibi ancak yurt içinde tüketimi yapılan bir ekonomi dalıdır. Madenlere sahip olmadığı için işletmeciliğinden de söz etmek mümkün değildir. Ziraat, hayvancılık ve balıkçılığı modernize etme çalışmaları mevcuttur. Sanayi küçük imalathaneler, besin ve ziraat ürünleri üzerine olup bunları fabrikalar haline getirme çalışmaları son senelerde önem kazanmıştır. Ticaretini umumiyetle İngiltere, İtalya, Japonya ve Portekiz ile yapmaktadır. Yerfıstığı, deri, balmumu ve kurutulmuş balık ihraç edip yiyecek, dokuma ve makine ithal eder. Palmiye ağaçlarıyla süslü plajları, son senelerde Gambiya’yı önemli bir turizm merkezi haline getirmiş ve ülke ekonomisinde turizm gelirinin önemli bir yer tutmasını sağlamıştır.

Müslümanların Durumu

Ülke nüfusunun %96'sı İslam inancına göre yaşamaktadır. Halkının tamamına yakını Müslüman olan Gambiya’da sömürge döneminden kalma baskıcı uygulamalar yüzünden bazı sıkıntılar mevcuttur. Dinler arası hoşgörü üst düzeydedir. Ülke genelinde Müslüman cemaatler imam önderliğinde, Hristiyan cemaat ise papaz önderliğinde halka açık ortamlarda toplu ibadet yapabilmektedirler.