Guyana

Ülke Tarihi

Guyana topraklarının sömürge öncesi tarihi MÖ 35.000’li yıllara kadar dayanmaktadır. Bölgenin bilinen ilk yerleşimcileri Asya’dan Kuzey Amerika’ya göç eden ve daha sonra güneye inen kabilelerdir. Sömürge öncesi dönemde Guyana topraklarında yaşayan yerliler sahil bölgesindeki Arawak ve iç kesimlerdeki Carib kabileleridir.

15. yüzyılın sonlarında Kristof Kolomb’un bölgedeki sömürge seyahatleri sırasında Avrupalılarca keşfedilen Guyana toprakları, kıtadaki daha önemli diğer bölgelerin gerisinde kalmış ve ilk koloniler ancak 17. yüzyılın ilk çeyreğinde Hollanda tarafından kurulmuştur. Yüzyıl ortasına kadar İspanyollarla Hollandalılar arasında hâkimiyet mücadelesine sahne olan bölge, 1648’deki Munster Anlaşması ile resmen Hollanda’ya bırakılmıştır. Guyana’da kahve, pamuk ve şeker kamışı üretimi yapan Hollanda, yetersiz iş gücü sebebiyle Afrika kıtasındaki diğer sömürgelerinden buraya köle taşımıştır. Bugünkü Guyana topraklarında Berbice, Essequibo ve Demerara adıyla var olan üç koloniyi, Hollanda Batı Hindistan Şirketi üzerinden sömüren Hollanda, bir buçuk asrı aşan bu dönem boyunca on binlerce yerli ve Afrikalının ölümüne neden olmuştur. Halkın sömürgecilere karşı artan ve çoğu zaman kanlı şekilde bastırılan isyanları, Hollanda’yı bölgeden yavaş yavaş çekilmeye zorlamıştır. 1781’de bölgeyi İngiltere’nin ele geçirmesinin ardından, kıtanın bir diğer sömürgecisi Fransa da devreye girmiştir. Yaklaşık 30 yıl devam eden hâkimiyet mücadelesinde bölge birkaç kez el değiştirmiş ve nihayet 1814 yılında bu mücadelenin kazananı İngiltere olmuştur. 1831 yılında bölge İngiliz Guyanası adıyla tek yönetim altında toplanmış ve 1966 yılındaki bağımsızlığına kadar bu statüsü devam etmiştir. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Hindistan coğrafyasından getirilen işçiler, ülkenin demografik yapısını önemli ölçüde değiştirmiştir.

Bağımsızlığı takip eden ilk yıllarda Venezuela ile sınır problemleri yaşayan Guyana, yüzlerce yıl süren sömürge döneminin doğal uzantıları olan eğitimsizlik, nitelikli iş gücü eksikliği, yetersiz altyapı, finansal zorluklar, kronik yoksulluk gibi pek çok sorunla karşılaşmıştır. Bağımsızlığın ardından 1985 yılındaki ölümüne kadar devleti yöneten Forbes Burnham döneminde sosyalizme yakın bir anlayışla hareket edilmiş ve 1970’te devletin resmî adı Guyana Kooperatif Cumhuriyeti olarak değiştirilmiştir. Burnham sonrası süreçte Guyana’da daha liberal ve dışa açık politikalar benimsenmiş ve ABD ile ilişkiler kuvvetlendirilmiştir. Guyana bugün hâlen kıtanın en yoksul ülkelerinden biridir.

Siyasi Yapı

1966 yılında bağımsızlığını kazanan Guyana, parlamenter demokrasi ile yönetilmektedir. Devlet başkanı partilerin gösterdiği adaylar içerisinden meclis tarafından seçilmekte ve beş yıl süreyle görev yapmaktadır; başbakan ve bakanlar kurulu ise devlet başkanı tarafından atanmaktadır. Yasama organı 65 sandalyeli ulusal meclistir. Milletvekilleri beş yılda bir gerçekleştirilen seçimlerle belirlenmektedir. Ülkede son seçimler Mayıs 2015’te gerçekleştirilmiş olup Ulusal Birlik İçin Ortaklık (APNU) ve Değişim İçin İttifak (AFC) koalisyonu oyların %50’sini, Halkın İlericilik Partisi (PPP/C) ise oyların %49’unu almıştır. Böylece 33 milletvekilliği kazanan APNU-AFC koalisyonu ,1992 yılından bu yana iktidarda olan PPP/C’yi geçmeyi başarmış, APNU-AFC ortak adayı emekli Tuğgeneral David Arthur Granger de cumhurbaşkanlığına seçilmiştir. Ülkede bir sonraki seçimlerin Mayıs 2020’de yapılması planlanmaktadır.

Güney Amerika kıtasında İngiliz Milletler Topluluğu’na (Commonwealth) üye ve resmî dili İngilizce olan tek ülke konumundaki Guyana, aynı zamanda Surinam’dan sonra kıtada Müslüman nüfus oranının en yüksek olduğu ülkedir. Guyana İslam İşbirliği Teşkilatı üyesidir.

Ekonomik Durum

Guyana Güney Amerika kıtasının en yoksul ülkelerinden biridir. Nüfusun üçte biri yoksulluk sınırı altında yaşamakta ve işsizlik yüksek oranlarda seyretmektedir. Buna karşın ekonomik açıdan gelişim gösteren ülke, son 10 yılda ortalama %4’lük bir büyüme yakalamıştır.

Ülke ekonomisi büyük oranda tarımsal faaliyete ve madenciliğe dayalıdır. Halkın en önemli geçim kaynağı olan tarım alanında yetiştirilen başlıca ürünler; şeker pancarı ve pirinçtir. Balıkçılık ve hayvancılık yaygın olup karides başta olmak üzere deniz mahsulleri ekonomi için büyük önem taşımaktadır.

Yer altı kaynakları bakımından zengin olan Guyana’da bol miktarda altın, boksit ve alüminyum rezervi bulunmaktadır. Sanayi sektörü de madenciliğe endeksli olarak gelişmiştir, diğer başlıca sanayi kolları ise tekstil ve gıda işlemedir.

Dış ticarette 2000’li yılların başlarında 1 milyar dolar civarında olan toplam hacim, yaklaşık 20 yılda üç katına çıkartılmış ve 2017’de 1,4 milyar doları ihracat, 1,6 milyar doları ithalat olmak üzere toplamda 3 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Guyana’nın dış ticaretteki en önemli ortakları Kanada, ABD ve Trinidad Tobago olup toplam dış ticaretin yarısından fazlası bu üç ülke ile gerçekleştirilmektedir.

Türkiye ile İlişkiler

Türkiye ile Guyana arasındaki ilişkiler, karşılıklı iyi niyet ve olumlu yaklaşımlar çerçevesinde devam etmekle birlikte henüz oldukça zayıftır. İki devlet arasında bugüne kadar başkanlık düzeyinde resmî bir ziyaret gerçekleşmemiş, ancak dönemin Guyana Devlet Başkanı Bharrat Jadgeo, Dünya Bankası’nın 2009 yılında İstanbul’da yapılan yıllık toplantısına katılmak üzere ülkemize gelmiştir. Bunun dışında 2014 ve 2017 yıllarında Guyana’dan ülkemize bakanlık düzeyinde ziyaretler gerçekleştirilmiştir. İki devletin birbirlerinde büyükelçilik düzeyinde diplomatik misyonları bulunmamaktadır, ancak Türkiye’nin Karakas (Venezuela) Büyükelçiliği Guyana’ya akreditedir. Türkiye’nin son yıllarda Latin Amerika ve Karayip bölgesine yönelik açılım politikaları çerçevesinde bölgedeki pek çok ülkeyle ilişkilerini güçlendirmesi, Guyana ile olan ilişkilerin de önümüzdeki süreçte güçlendirileceğine işaret etmektedir.

İki ülke arasındaki ticari ilişkiler, henüz başlangıç düzeyinde olan siyasi ilişkilere ve Guyana’nın görece küçük ekonomisine rağmen, son yıllarda oldukça hızlı bir gelişim göstermektedir. 2000’li yılların ortalarına kadar yıllık 1-2 milyon dolar gibi sembolik düzeyde seyreden toplam ticaret hacmi, 2011’de ilk kez 10 milyon dolar seviyesinin üzerine çıkmış ve son olarak 2018 yılında 25 milyon doları Türkiye’den Guyana’ya ihracat, 3 milyon doları ithalat olmak üzere toplam 28 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’den Guyana’ya ihraç edilen başlıca ürünler; demir-çelik ürünleri, izole kablo ve teller, hijyenik havlu ve bebek bezleri, elektrik enerjisi üretim grupları, konvertörler, ilaç, santrifüjler, beyaz eşya ve hazır gıdadır. Guyana’dan Türkiye’ye ithalatın neredeyse tamamını alüminyum oluşturmaktadır.

Guyana’nın Surinam’dan sonra Güney Amerika kıtasında Müslüman oranının en yüksek olduğu ülke olması, Türkiye ile Guyana arasında kurulacak iyi ilişkiler için zemin oluşturmaktadır.

Müslümanların Durumu

İslamiyet’in Guyana coğrafyasına ilk olarak sömürge döneminde Afrika’dan köle olarak getirilen Müslümanlarla girdiği tahmin edilmektedir. Ancak o dönemde bölgeye gelen Müslüman Afrikalılar zamanla Hristiyanlaşmıştır. 1830’lardan itibaren 1. Dünya Savaşı yıllarına kadar Güney Asya’dan bölgeye yüz binlerce Hint kökenli işçi getirilmiştir, ki bunların bir bölümünü de Müslüman Hintliler oluşturmuştur. Hintli Müslümanlar 1856 yılında Guyana’daki ilk camiyi ve Müslümanlara ait ilk okulu inşa etmiştir.

Bağımsızlığın ilan edilmesinin ardından Guyana’da İslamiyet resmen tanınmıştır. Günümüzde ülke nüfusunun %10’unun Müslüman olduğu tahmin edilmektedir, ki bu da ülkede 80.000 civarında Müslüman’ın yaşadığı anlamına gelmektedir; kimi tahminlere göre bu oran daha da yüksektir. Bu oranlar kabul edildiğinde dahi Guyana, Surinam’dan sonra Güney Amerika kıtasında Müslüman nüfusun en yüksek olduğu ikinci ülkedir. Guyana’daki Müslümanların büyük kısmı Sünni’dir; ülkede ibadete açık yaklaşık 130 cami bulunmaktadır. 1998 yılında İslam İşbirliği Teşkilatı’na üye olan Guyana’da Müslümanlar siyasi temsilde de kendilerine yer bulabilmekte, bakanlık düzeyinde görevler alabilmektedir. Ülkede ramazan ve kurban bayramları resmî tatildir.

1935’te kurulan United Sadr Islamic Anjuman’ın bugün 120’den fazla şubesi bulunmaktadır. Öne çıkan diğer İslami kuruluşlar 1973’ten bu yana hizmet veren The General Congress of Islamic Brotherhood, 1978 yılında kurulan ve eğitim alanında hizmet veren Guyana Islamic Trust ve 1979 yılında kurulan ve yardım faaliyetleri ile öne çıkan The Central Islamic Organization of Guyana’dır.