İsveç

Ülke Tarihi

İsveç tarihine yönelik araştırmalarda MÖ 12.000’lere uzanan izlere ulaşılmışsa da kıta Avrupasına kıyasla İsveç’in bilinen tarihi çok daha geç dönemlerden başlatılmaktadır. 4. yüzyılda Germen kabilelerinin göçleriyle kalabalıklaşan İsveç, uzun yüzyıllar Svearlar ve Götarlar başta olmak üzere kabileler arası mücadelelere sahne olmuş ve siyasi birliğini ancak Vikinglerin hâkimiyeti ele aldığı 9. yüzyıldan sonra sağlamayı başarmıştır. Vikingler güneye doğru özellikle Baltık çevresinde etkili olmuş; bugünkü Rusya, Ukrayna, Belarus, Karadeniz ve hatta Bağdat’a kadar uzanan ilişkiler kurmuştur. 11. yüzyıldan itibaren Avrupa’dan yayılan misyonerlik faaliyetleri ile Hristiyanlaşma sürecine giren İsveç’te kanlı din savaşları yaşanmış ve bölgede Hristiyanlığın hâkim din konumuna gelişi 12. yüzyıl ortalarını bulmuştur. İsveç siyasi tarihini bu dönemden itibaren takip etmek mümkündür.

1397’de Danimarka Kraliçesi Margareta öncülüğünde Danimarka, Norveç ve İsveç’in katılımıyla kurulan Kalmar Birliği İsveç tarihi açısından önemli bir eşiktir. Birlik 15. yüzyılın ilk yarısında Avrupa’nın en önemli devletlerinden biri hâline gelmiştir. Bugünkü İzlanda, Finlandiya, Grönland ve bölgedeki başka bazı toprakları da kapsayan birlik, İsveç’in 6 Haziran 1523’te bağımsızlığını ilan etmesiyle bozulmuşsa da Norveç ve Danimarka 1814 yılına kadar siyasi birliklerini sürdürmüşlerdir. Bu tarih aynı zamanda modern İsveç devletinin de başlangıcı kabul edilmektedir.

İsveç 17. yüzyıldan itibaren Avrupa’nın önemli bir devleti olarak öne çıkmaya başlamış ve Otuz Yıl Savaşları’nda (1618-1648) ve sonrasında topraklarını büyük ölçüde genişletmiştir. Ancak İsveç’in Avrupa devletlerince tehlikeli görülen bu ilerleyişi yüzyılın sonlarında kendisine karşı Rusya, Prusya, Danimarka-Norveç ve Lehistan’ın bir araya geldiği Kuzey İttifakı’nın kurulmasına yol açmıştır. İsveç, 1700 yılında Rusya’yı Narva’da mağlup etmeyi başarmışsa da ittifak karşısında ilerleyen yıllarda gücü azalmaya başlamış ve Büyük Kuzey Savaşı olarak isimlendirilen savaşlar dizisi sonrasında (1700-1721) İsveç’in Avrupa’daki ilerleyişi tamamen durdurulmuş ve Baltık kıyılarının yeni hâkimi Rusya olmuştur. Dönemin İsveç kralı Demirbaş Şarl 1709’daki mağlubiyet sonrası Osmanlı Devleti’ne sığınmış ve ülkesini bir süre buradan idare etmiş, Osmanlı’nın Rusya’yı 1711’de mağlup etmesi İsveç’e toparlanma imkânı vermiştir.

Genel itibarıyla Rusya’ya karşı girişilen yeni savaş ve mücadelelerle geçen 18. yüzyılda İsveç, güç kaybetmeye devam etmiş ve bu süreçte parlamentoya dayalı bir sistem hâkim olmuştur. 19. yüzyıl başlarında uzun yüzyıllar boyunca müttefiki olan Fransa’ya karşı savaşa giren İsveç, savaş sonunda Kiel Anlaşması ile Danimarka’dan Norveç’i almayı başarmıştır. 1814’te Norveç’le İsveç-Norveç Birliği kurulmuş ve bu birlik, Norveç’in bağımsızlığını ilan ettiği 1905 yılına kadar devam etmiştir. Norveç’in bağımsızlığından sonra bugünkü sınırlarını alan İsveç, her iki dünya savaşında da tarafsızlığını ilan etmiştir. 1971 yılında ilan edilen anayasa ile ülkede kralın yetkileri sembolik düzeye indirilmiştir.

Siyasi Yapı

İsveç, anayasal monarşi ile yönetilen parlamenter sisteme sahip bir devlettir. Kral devletin en üst temsilcisidir ve ülkeyi ulusal ve uluslararası mecralarda temsil etmektedir. Bununla birlikte ülke yönetimi ile ilgili yetkiler büyük oranda başbakan ve hükümete aittir. Karl XVI. Gustaf Eylül 1973’ten bu yana İsveç kralıdır.

Yasama organı 349 sandalyeden oluşan tek kanatlı parlamentodur. Milletvekilleri dört yılda bir gerçekleştirilen seçimlerle belirlenmektedir. Son seçimler 2018 yılı Eylül ayında yapılmış ve iktidardaki İsveç Sosyal Demokrat Parti (SAP) %28 oy ve 100 sandalye ile seçimlerden galip ayrılmıştır. Bir sonraki seçimlerin 2022 yılı Eylül ayında gerçekleştirilmesi planlanmaktadır.

Yürütmeyi başbakan ve hükümet temsil etmektedir. Yasama seçimlerinde en yüksek oyu alan partinin lideri kral tarafından hükümeti kurmak üzere görevlendirilmektedir. 2014 seçimlerinden zaferle ayrılan ve Ekim 2014’te göreve gelen Stefan Löfven, 2018’deki son seçimi de kazanmıştır ve hâlen görevine devam etmektedir. Ancak 2018’deki seçimlerde partilerin hükümeti tek başına kuracak çoğunluğu elde edememesi üzerine, yürütülen koalisyon görüşmeleri neticesinde Sosyal Demokrat Parti ile Yeşiller Partisi bir azınlık hükümeti kurabilmiş, yeni hükümet Ocak 2019’da göreve başlamıştır.

Ekonomik Durum

Dışa açık yapısı, düşük işsizlik ve enflasyon oranları, dengeli ve sürdürülebilir büyüme skalası, güven veren istikrarlı siyasi hayatı, güçlü kamu desteği ile İsveç, dünyanın en başarılı ekonomilerinden biridir. 19. yüzyılın ortalarına kadar yoksul bir ülke olan İsveç, takip eden bir buçuk asırlık süreçte dünyanın en çok büyüyen ve gelişen ülkelerinden biri olmuştur. Bu süreçte tarıma dayalı ekonomi çeşitlendirilmiş, ulaşım ve altyapı alanındaki eksikler giderilmiş, eğitime yapılan yatırımla nitelikli iş gücü arttırılmış, girişimcilik desteklenerek dışa açık bir yapı izlenmiştir. Bugün kişi başına düşen ortalama yıllık gelir bakımından İsveç ilk 10 ülke arasında yer almaktadır.

Ülkenin geleneksel kaynakları olan demir ve orman ürünleri, sanayinin gelişmesi ile birlikte nitelikli ürünlere dönüştürülmüş, bu da ekonomiye katma değer sağlamıştır. Ülkede sanayi sektörünün gelişiminde bu iki alan önemli rol oynamıştır. Son yıllarda ise imalat sanayinin ekonomideki payı, yerini giderek hizmet sektörüne bırakmaktadır.

Hizmet sektörü günümüzde millî gelirin üçte ikisini ve istihdamın %80’den fazlasını karşılamaktadır. Özellikle finans, telekomünikasyon, bankacılık, bilgi iletişim teknolojileri, yazılım, ulaştırma, mikro elektronik gibi sahalarda önemli atılımlar yapılmış ve ülke ekonomisi bu alanlara kaydırılmıştır.

Ülke gelirlerinin %33’ünün karşılandığı sanayi sektörü ise İsveç ekonomisi için önemini hâlen sürdürmektedir. Özellikle doğal kaynaklara dayalı olarak gelişen kereste, demir-çelik, hidroelektrik, odun hamuru, kâğıt gibi sahalar öne çıkan en önemli sanayi kollarıdır.

Dış ticarette İsveç dengeli bir görünüm arz etmektedir. 2018 yılında toplam dış ticaret hacmi 166 milyar doları ihracat, 170 milyar doları ithalat olmak üzere toplamda 336 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Dış ticarette ülke pazar çeşitliliğini sağlamayı başarmışsa da ticaretin yarısından fazlası Avrupa Birliği (AB) ülkeleri ile gerçekleştirilmektedir. Bu alanda öne çıkan partnerler; Almanya, Norveç, Finlandiya, Danimarka, ABD, Hollanda, İngiltere ve Çin’dir.

Türkiye ile İlişkiler

Türkiye ile İsveç arasındaki ilişkilerin geçmişi üç asır öncesine kadar gitmektedir. Rusya mağlubiyetinin ardından Osmanlı Devleti’ne sığınan XII. Karl, devletini bir süre Osmanlı topraklarından yönetmek durumunda kalmıştır. 1737 ve 1739 tarihli ticaret ve barış anlaşmaları, iki devlet arasında günümüze kadar barış temelinde sürecek olan ikili ilişkilerin ilk adımları olmuştur. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra da iki devlet arasındaki ilişkiler kesintisiz devam etmiş, ikili ilişkiler 2013 yılında “Stratejik Ortaklık” seviyesine yükseltilmiştir.

Stokholm Büyükelçiliğimiz 1926 yılından bu yana faaliyettedir. İsveç’in de Ankara Büyükelçiliği dışında İstanbul’da bir başkonsolosluğu, Antalya, İzmir, Mersin, Alanya ve Kulu’da fahri konsoloslukları bulunmaktadır. İki ülke arasındaki son üst düzey ziyareti 2013 yılında başbakan sıfatıyla R. Tayyip Erdoğan gerçekleştirmiştir. Dönemin İsveç Başbakanı Fredrick Reinfeldt ise 2009 yılı Nisan ayında ülkemizi ziyaret etmiştir.

İki ülke arsındaki ticari ilişkiler, devletlerin ekonomik güçleri ve potansiyelleri göz önüne alındığında yetersizse de güçlenerek devam etmektedir. 2005 yılında 2 milyar dolar olan toplam dış ticaret hacmi, 2011 yılında ilk kez 3 milyar dolar seviyesini aşmış ve 2018 yılında 1,48 milyar doları Türkiye’den İsveç’e ihracat, 1,73 milyar doları ithalat olmak üzere toplamda 3,2 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’den İsveç’e ihraç edilen başlıca ürünler; otomobil ve motorlu taşıtlar, tekstil ürünleri, krom, beyaz eşya, kara taşıtları için yedek parça, demir-çelik ürünleri ve ferro alyajlardır. İsveç’ten ithal edilen başlıca ürünlerse; demir-çelik cevheri ve mamulleri, kâğıt, arıtma cihazları, tıbbi ilaç, petrol yağları, odun hamuru, otomobil ve iş makinesidir.

Ülkeler arasındaki sosyal ve kültürel ilişkiler, belirli alanlarda yaşanan kırılganlıklara rağmen güçlüdür. İsveç’te yaşayan Türkiye kökenli yaklaşık 120.000 kişinin yarısı İsveç vatandaşı olarak ülkede bulunmakta, bu da ülkedeki en büyük azınlık gruplarından birine tekabül etmektedir. Bu durum siyasi temsil alanında da kendisini göstermektedir. Türkler uzun yıllardır ülkedeki siyasi süreçlere aktif olarak dâhildir ve her dönemde parlamentoda Türk temsilciler yer almaktadır. Ayrıca İsveç üniversitelerindeki Türkoloji bölümleri de uzun süredir eğitim vermektedir. İki ülke arasındaki turizm ilişkileri de güçlüdür. Özellikle İsveç halkının yurt dışı seyahatlerinde Türkiye en önemli rotalardan biri olup 2018 yılında yaklaşık 400.000 İsveç vatandaşı Türkiye’yi ziyaret etmiştir. Buna karşın Avrupa’nın genelinde olduğu gibi, Türk ve İslam karşıtı politikalar son yıllarda İsveç’te de tırmanmakta, bu durum ülkede bulunan soydaşlarımızı hayatın her alanında ciddi problemlerle karşı karşıya getirmektedir.

Müslümanların Durumu

İsveç coğrafyasıyla İslamiyet’in ilk teması çok erken sayılabilecek bir dönemde, Emeviler devrinde gerçekleşmiştir. Ancak bu temas bölgede bir İslamlaşma sürecine dönüşmemiş, sonraki yüzyıllarda da Müslümanlarla ticari ve siyasi ilişkiler kurulmuşsa da İsveç coğrafyasında Müslümanların yaygın olarak bulunmaya başlaması ancak 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren mümkün olmuştur. Bu tarihten itibaren Türkiye, İran ve Balkan coğrafyası başta olmak üzere, çeşitli ülkelerden çalışmak için İsveç’e göç eden unsurlar, buradaki ilk Müslüman azınlığı oluşturmuşlardır.

Günümüzde İsveç’te dine dayalı bir istatistik tutulmadığından ülkedeki Müslümanların sayısını tam olarak tespit etmek zordur. Ancak 2010 yılında PEW Araştırma Merkezi’nin yaptığı bir araştırmaya göre bu sayı 450.000 civarındadır. Bu veriden hareketle ve son yıllarda Afrika, Ortadoğu ve Güney Asya coğrafyasındaki yeni göç dalgaları da hesaba katılacak olursa, 2019 yılı itibarıyla bu sayının yarım milyonun üzerine çıktığını söylemek yanlış olmayacaktır. Hâlihazırda Müslümanlar ülkedeki en kalabalık ikinci dinî unsuru teşkil etmektedir. Ülkede sayıca en kalabalık grupları Iraklılar, Türkler, İranlılar, Suriyeliler, Somaliler ve Lübnanlılar oluşturmaktadır. İsveçli yerli Müslümanların sayısı ise birkaç binle sınırlıdır.

İsveç’te Müslümanlara ait 20’ye yakın eğitim kurumu ve 100’den fazla sivil toplum kuruluşu bulunmaktadır. Müslümanlar aktif politikaya da katılmakta ve siyasi temsil haklarını kullanma noktasında inisiyatif almaktadırlar. Son yıllarda İsveç parlamentosunda pek çok Müslüman temsilci görev almıştır.

Pek çok Avrupa ülkesine kıyasla daha düşük düzeyde olsa da İslam karşıtlığı son yıllarda İsveç’te de belirgin bir artış göstermiştir. Özellikle Irak, Suriye, Somali gibi savaş, işgal ve iç savaş bölgelerinden kaçarak ülkeye gelen Müslümanların katılımıyla ülkedeki toplumsal yapının ve Müslüman azınlığın giderek heterojen bir yapıya bürünmesi, sürecin yönetilmesini zorlaştırmıştır. Öte yandan 11 Eylül sonrası süreçte küresel ölçekte yaygınlaşan İslam karşıtı politika ve uygulamalar, İsveç’te de karşılık bulmaktadır. Bu da İsveç’te yaşayan Müslümanların gündelik yaşamdan eğitime, ticaretten politikaya kadar pek çok alanda ayrımcılığa ve nefret suçlarına maruz kalmasına yol açmaktadır.