Kamboçya

Ülke Tarihi

Kamboçya coğrafyasında bilinen ilk yerleşimler M.Ö. 2 binli yıllara aittir ve buradaki ilk devlet M.S. 3-6. yüzyıllar arasında varlığını sürdüren Funan Devleti’dir. Kamboçya tarihi altın devirlerini 9-15. yüzyıllar arasında Angkor (Kimer) İmparatorluğu zamanında yaşamıştır. Yalnızca bugünkü Kamboçya’yı değil tüm çevre bölgeleri hakimiyeti altına alan Angkor İmparatorluğu zamanında önemli bir medeniyet tecrübesi ortaya konmuş olup, bugün döneme ilişkin arkeolojik kazılarda elde edilen bulgular, yüksek nüfusu, görkemi bina ve tapınakları, geniş yolları ve toplumsal hayata ilişkin düzenlemeleriyle, başkent Angkor’un o dönemde dünyanın en önemli merkezlerinden biri haline geldiğini ortaya koymaktadır.

Angkor İmparatorluğu’nun 1432 yılında tarih sahnesinden çekilmesinin ardından bölgede siyasî açıdan istikrarsız bir döneme girilmiştir. 16. yüzyıldan itibaren Portekiz bölgeye ilgi duymuşsa da kalıcı bir başarı yakalayamamıştır. Bu yüzyıllarda Kamboçya’da yerel güce sahip yönetimler kurulmuş, Vietnam ve Siyamlıların bölge üzerinde hakimiyet mücadelesi söz konusu olmuştur.

1863 yılında Fransız idaresine giren Kamboçya’da yaklaşık bir asır süren sömürge dönemi, İkinci Dünya Savaşı yıllarında yaşanan Japonya işgali dışında 1953 yılına kadar devam etmiştir. Fransız Hindiçini adı altındaki geniş sömürge topraklarının bir parçası olan Kamboçya’da, 9 Kasım 1953 tarihinde bağımsızlık ilan edilerek Kamboçya Krallığı kurulmuştur. 1970 yılında gerçekleştirilen darbenin ardından ülkede 1972 yılında Kmer Cumhuriyeti kurulmuş, ancak Pol Pot liderliğindeki Kızıl Kmerler ile girişilen iç savaş neticesinde Kızıl Kmerler iktidarı ele geçirmiştir. 1976 yılında ülkenin adı bu kez “Demokratik Kampuçya” olarak değiştirilmiş ve 1975-1979 yılları arasında Pol Pot liderliğinde ülkede komünist yönetim hakim olmuştur. Bu dönemde halk acımasız yöntemlerle rejime tabi olmaya zorlanmış, yalnızca birkaç yıl içinde yaklaşık 2 milyon insan katledilmiştir.

25 Aralık 1978 tarihinde başlayan Vietnam işgali Kızıl Kmerler’in hakimiyetine son verirken, ülkenin adı bu kez “Kamboçya Halk Cumhuriyeti” olarak değiştirilmiştir. On yılı aşkın bir süre devam eden işgalin ardından 1989 yılında Vietnam ülkeden çekilirken, 1991 yılında imzalanan Paris Barış Antlaşması ile BM kontrolünde geçici bir yönetim kurulmuştur. 1993 yılında ise ülke meşruti monarşi ile yönetilmeye başlanmış ve yeniden “Kamboçya Krallığı” adını almıştır.

Siyasî Yapı

1953 yılında Fransa’dan bağımsızlığını kazanan Kamboçya Krallığı’nda 20. yüzyılın ikinci yarısı büyük oranda iç savaş, işgal ve dikta rejimleri ile geçmiş, ülke 1993 yılında yeniden anayasal monarşi ile yönetilmeye başlanmıştır. Buna göre devlet başkanı kral, yürütmenin başı ise başbakandır. Ülkede yeni sisteme geçilmesinin ardından 1993-2004 yılları arasında yönetiminin başındaKral Norodom Sihanouk oturmuştur ki, bu onun 1941-1955 yılları arasındaki ilk döneminden yaklaşık yarım yüzyıl sonra gelen ikinci dönemi olmuştur. 2004 yılından bu yanaise devlet başkanlığını oğlu Kral NorodomSihamonisürdürmektedir. Başbakanlık koltuğunda ise makamın isim ve yapısındaki kimi değişikliklere rağmen 1985 yılından bu yana Hun Sen oturmaktadır.Ülkede parlamento 123 üyeli ulusal meclis ve 61 üyeli senato olmak üzere iki kanattan oluşmaktadır.

Ekonomik Durum

Asya’nın ve dünyanın en fakir ülkelerinden biri olan Kamboçya, son yıllarda büyük bir ekonomik atılım gerçekleştirmiş ve hızlı bir gelişme trendine girmiştir. 2000’li yıllarda ortalama %8 ekonomik büyüme yakalayan ülkenin son on yıldaki ortalama büyüme rakamı ise %6’nın üzerindedir. Bunun yanı sıra düşük enflasyon ve işsizlik rakamlarıyla bu trendin devam etmesi beklenmektedir. Öte yandan son yıllarda ekonomide yaşanan olumlu gelişmelerle yoksulluk oranının da %13’lere kadar düşmesi ile birlikte Kamboçya Dünya Bankası tarafından orta gelir seviyesine sahip ülkeler kategorisine alınmışsa da, halen BM’nin “En Az Gelişmiş Ülkeler” listesinde yer almaya devam etmektedir.

Kamboçya’da en önemli gelir kaynağı geçimlik tarım olup, istihdamın yarısından fazlası, millî gelirin %25’i tarımdan elde edilmektedir. Yetiştirilen başlıca tarım ürünleri pirinç, kauçuk, sebze-meyve, mısır, kaju fıstığı, manyok ve ipektir. İkinci önemli istihdam alanı olan hazır giyim ve ayakkabı sektöründe yaklaşık 700 bin kişi istihdam edilmekte olup, başlıca ihracat kalemlerini de bu sektöre ait ürünler oluşturmaktadır.

Ülkedeki diğer başat istihdam alanları ise turizm ve inşaattır. Sahip olduğu tarihî derinlik ve son yıllarda popülaritesi artan geçmiş medeniyetleriyle turizm açısından büyük potansiyele sahip olan Kamboçya’da ülkeyi ziyaret eden turist sayısı yılda 6 milyona yaklaşmış olup bu rakam on yılda üç kat artış göstermiştir. Önümüzdeki yıllarda altyapı ve tesisleşmenin gelişmesi ile turizm sektörünün daha da güçlenmesi beklenmektedir.

Dış ticaret rakamlarına bakıldığında ülkenin son yıllardaki ekonomik gelişimine paralel olarak yükselen bir trende sahip olduğu görülmektedir. Özellikle 1999 yılında ASEAN, 2004 yılında DTÖ’ye üye olunması da dış ticarete olumlu yansımıştır. 2012 yılında 12 milyar dolar civarındaki toplam hacim 2017 yılında 16.9 milyar doları ihracat, 18 milyar doları ithalat olmak üzere toplam 34.9 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. İhracat gelirlerinin yaklaşık %70’ini tekstil ürünleri oluşturmakta olup, diğer ihracat kalemleri ayakkabı, pirinç, kereste ve kauçuktur. Başlıca ithalat ürünleri ise altın, petrol yağları, mensucat, binek otomobil, elektronik cihazlar ve makineler, ilaç, tütün ve şeker pancarıdır. Kamboçya’nın dış ticarette en önemli partnerleri ithalatın üçte birini karşılayan Çin ve ihracatın dörtte birini karşılayan ABD’dir. Bu iki başat aktör dışında ithalatta bölge ülkeleri Singapur, Vietnam ve Tayland, ihracatta ise Avrupa ülkeleri İngiltere, Almanya, İspanya ve Belçika’nın yanı sıra, Hong Kong, Japonya, Kanada ve yine Çin öne çıkmaktadır.

Halihazırda ülke ekonomisi açısından en önemli sorunlar yetersiz altyapı ve nitelikli işgücünün sınırlı düzeyde olmasıdır. Bununla birlikte ülkede yaygın olarak konuşulan Fransızca ve İngilizce, uluslararası ticaret açısından bir avantaj teşkil etmektedir.

Türkiye ile İlişkiler

Türkiye ile Kamboçya arasındaki ilişkiler oldukça sınırlı düzeyde seyretmekle birlikte, son yıllarda ilişkilerin güçlendirilmesi adına kimi adımların atıldığı görülmektedir. Tarihî, kültürel ve coğrafî uzaklıkların bugüne kadar iki ülke arasında güçlü ilişkiler kurulmasına imkan tanımadığı söylenebilir. İlk diplomatik temaslar 1970 yılında başlatılmış olup, Türkiye’nin Phnom Penh Büyükelçiliği 2013 yılında faaliyete geçmiş, 2015 yılında ise bakanlık düzeyinde bir ziyaretle resmî açılışı gerçekleştirilmiştir. Kamboçya’nın ülkemizde henüz büyükelçiliği bulunmayıp, İstanbul ve Ankara’da birer fahrî konsolosluğu bulunmaktadır. Öte yandan 2015 ve 2016 yıllarında ülkeler parlamentolarında karşılıklı olarak dostluk grupları kurmuşlardır.

İki ülke arasındaki ticarî ilişkiler 2005yılına gelinene kadar 1-2 milyon dolar gibi sembolik düzeylerde seyretmiş, bu tarihten itibaren büyük sıçramalarla 2014 yılına gelindiğinde 124 milyon dolara ulaşmış, fakat son üç yılda bu rakam aşılamayarak 2017 yılında 17.4 milyon doları Türkiye’den Kamboçya’ya ihracat, 77.1 milyon doları ithalat olmak üzere toplamda 94.6 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’den Kamboçya’ya ihraç edilen başlıca ürünler ilaç, pamuklu mensucat, tekstil ürünleri, makinalar ve motorlu taşıtlar, cam ve plastik eşyalardır. Buna mukabil başlıca ithalat ürünleri ise hazır giyim, mensucat, tekstil ürünleri ve ayakkabıdır.

Müslümanların Durumu

Kamboçya topraklarının İslamiyet’le ilk olarak ne zaman buluştuğu kesin olarak bilinmemekle birlikte, bu münasebetin10-12. yüzyıllarda Hint, Fars ve Arap tüccar ve seyyahlar aracılığıyla gerçekleştiği tahmin edilmektedir. 14. yüzyılda İslamiyet Çamlar (Cham) arasında yaygınlık kazanmış ve geniş halk kitleleri tarafından kabul görmüştür. Özellikle 17. yüzyılın ilk yarısında devlet başkanı Prens ChoPonheaCand’ın Müslüman olarak İbrahim adını alması, bölge Müslümanları açısından önemli bir dönüm noktası olmuştur. Kamboçya Müslümanları tarihsel süreç içerisinde genellikle Malay dünyası ile siyasî, kültürel ve ilmî bağlar kurmuş, baskı ve savaş dönemlerinde bölge Müslümanları buralara göç etmiş, dinî eğitim alanında da genelikle Malay dünyasındaki eğitim kurumları ve medreseler Kamboçya Müslümanları için önemli rol oynamıştır.

19. yüzyılın ortalarından itibaren bir asır devam eden Fransız sömürgesi, tüm Kamboçya için olduğu gibi Müslümanlar açısından da zorluklarla dolu bir dönem olarak kayıtlara geçmiştir. 2 milyona yakın insanın katledildiği 1976-79 yılları arasındaki komünist rejim döneminde hayatını kaybedenlerden yaklaşık 200 bininin Müslüman olduğu tahmin edilmektedir. Bu süreçte yüzlerce cami, mescit ve Kuran kursu kapatılmış, Müslüman unsurların kullandığı Çamca, Malayca ve Arapça yasaklanmış, Müslümanlar hayatının her alanında baskı ve zulüm görmüştür.

Pol Pot yönetimindeki komünist rejimin devrilmesini takip eden yıllarda ülke Müslümanları belirli ölçüde bir toparlanma sürecine girmiştir. Bugün Kamboçya’daki Müslümanların sayısı tam olarak bilinmemekle birlikte, kamuoyuna yansıyan %1-2’lik oran ve 200 bin sayısı gerçeği yansıtmamaktadır. Gerçekçi bir değerlendirme ile ülkedeki Müslümanların oranının %4-5 civarında olduğu tahmin edilmektedir ki bu da Kamboçya’da 750 bin civarında Müslümanın bulunduğu anlamına gelmektedir.

Ülke coğrafyasının hemen her yerine yayılmış haldeki Kamboçya Müslümanları büyük oranda Şafiî mezhebine mensup olup, az sayıda Ahmediye mezhebine mensup olanlar da bulunmaktadır. Ülkede resmî din Budizm olsa da, Müslümanlar resmî olarak tanınan bir müftülük teşkilatına sahiptir. Son yıllarda ülkedeki cami ve mescitlerin sayısı hızla artmakta, Müslümanların ihtiyaçları doğrultusunda faaliyet gösteren pek çok kurum ve kuruluş da çalışmalarını sürdürmektedir.