Komorlar Birliği

Ülke Tarihi

Komorlar Birliği’ni oluşturan adaların ilk yerleşimcilerinin 8. yüzyılda Güneydoğu Asya’dan gelenler olduğu tahmin edilmektedir. Sonradan Doğu Afrika ve Arap Yarımadası ve Madagaskar’dan da bölgeye göçler olmuştur. Madagaskar Adası Arap coğrafyacıları tarafından Büyük Komor olarak isimlendirilirken, buranın Madagaskar adını almasıyla birlikte Büyük Komor adı, takımadaların en büyüğü olan Ngazidja için kullanılmaya başlanmıştır.

Adalar 8. yüzyıldan itibaren Arap denizciler vasıtasıyla İslamiyet’le tanışmış, 10 ila 15. yüzyıllar arasında Kilve Sultanlığı ve Madagaskar’ın kontrolünde kalmıştır. 16. yüzyıldan itibaren takımadalarda pek çok küçük sultanlık kurulmuş ve bir ara 20’ye ulaşan bu idari birimlerin sayısı, tarihî süreç içerisinde sürekli değişkenlik göstermiştir.

Avrupalı sömürgeci güçler takımadalara 16. yüzyılın başlarından itibaren ilgi duymuş, ilk olarak 1500 yılında Portekizliler adalara ulaşmış, 18. yüzyılın başlarından itibaren İngilizler takımadalar üzerindeki nüfuzlarını arttırmış ve son olarak da Fransa, adaları hâkimiyeti altına almıştır. Bu yüzyıllar boyunca yerel unsurların yönetimi devam etmekle birlikte Avrupalı sömürgeci güçler adalar üzerinde söz sahibi olagelmişlerdir. Anjouan Adası’nın 1886’da hâkimiyet altına alınmasıyla birlikte bütün Komor Adaları Fransız egemenliğine geçmiştir.

Adalardaki geleneksel sultanlık yönetimi (emirlik) Fransız hâkimiyeti altında 1912’ye kadar devam etmiştir. Fransızlar 1912’de bütün yerel yönetimleri ve İslami uygulamaları ortadan kaldırarak Komorlar’ı yine kendi hâkimiyetlerindeki Madagaskar’a bağlamıştır. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Komor Müslümanlarının bağımsızlık mücadelesi hız kazanmış ve bu amaçla Tanzanya’da bazı örgütler kurulmuştur. Bu örgütler daha sonra Komor Adaları Millî Kurtuluş Hareketi bünyesinde birleşerek organize bir faaliyet içine girmiştir.

Bağımsızlık mücadeleleri sonucu Fransa, 1974’te adaların geleceğiyle ilgili bir referandum yapmak zorunda kalmış ve referandumda Mayotte Adası halkının %65’i Fransız idaresinin devamını, diğer adalardaki halkın ise %95’i bağımsızlığı istemiştir. Fransa, 1 Ocak 1976’da Mayotte Adası dışındaki adaların bağımsızlığını kabul etmiştir.

Bağımsızlık sonrası devlet yönetimine gelen Batı yanlısı Ali Suveylih, dinî yaşantıyı kısıtlayan bazı reformlar yapmış, ancak 1978’de Ahmed Abdullah tarafından gerçekleştirilen bir darbeyle görevden uzaklaştırılmıştır. Yeni başkan Ekim 1978’de anayasayı değiştirerek devletin resmî adını Komorlar Federal İslam Cumhuriyeti olarak ilan etmiştir. Fransa’yla iyi geçinmeye özen göstermesine ve İslamileştirme faaliyetlerini sadece halkı kendine bağlamak için kullanmasına rağmen ülkede Ahmed Abdullah’a karşı Batılıların desteklediği paralı askerler tarafından birkaç başarısız darbe girişiminde bulunulmuştur. Batılı güçler Ahmed Abdullah’ın ülkenin İslami kimliğine önem vermesinden rahatsız olmuştur. Kasım 1989’da düzenlenen bir suikastla öldürülen Ahmed Abdullah’ın yerine Said Muhammed Çuhar geçirilmiştir. Bugün devlet yönetiminin başında Azali Assoumani bulunmaktadır.

Siyasi Durum

Ada olması nedeniyle kara komşusu bulunmayan Komorlar Federal İslam Cumhuriyeti, Madagaskar’ın kuzeybatısında yer almaktadır. Afrika ana karasına en yakın nokta ise 297 km mesafedeki Mozambik kıyılarıdır. Komorlar coğrafi olarak Mayotte ile birlikte Komor Takımadaları’nın bir parçasını oluşturmaktadır. Büyük Komor Adası ülkenin en büyük adası konumunda olup, ülkenin başkenti de buradadır. Anjouan Adası ülkenin ikinci büyük adasıdır ve Büyük Komor Adası’nın 200 km doğusunda yer almaktadır. Ülke topraklarının büyük çoğunluğunu oluşturan üç adadan en küçüğü ise Mohéli Adası’dır. Bu üçü haricinde birçok küçük adacık da Komorlar Birliği’nin bir parçasıdır. Komorlar sahip olduğu 2.034 km² (hak iddia edilen Mayotte Adası ile birlikte 2.235 km²) yüzölçümü ile dünyanın en küçük ülkelerinden biridir.

Ülkede bağımsızlığın ilan edildiği 1975 yılından günümüze kadar 20’den fazla askerî darbe girişimi meydana gelmiş; 2008 yılında da çok uluslu bir askerî müdahale gerçekleştirilmiştir. 2009 ve 2018 yıllarındaki anayasa değişiklikleri, yönetim sisteminde de bazı değişikliklere yol açmıştır. Hâlihazırda Komorlar Birliği, federasyon yapısını benimsemiş bir İslam cumhuriyetidir. Devlet başkanı aynı zamanda hükümetin de başı olup beş yılda bir düzenlenen seçimlerle iş başına gelmektedir. Ülkede son başkanlık seçimleri Mart 2019’da yapılmış ve Başkan Azzali Assoumani oyların %60’ını alarak unvanını korumuştur. Yasama organı 33 sandalyeli parlamentodur. Milletvekilleri farklı tarihlerde düzenlenen iki turlu seçimle belirlenmektedir. Son seçimler 2019 ve 2020 yıllarında gerçekleştirilmiş olup, bir sonraki meclis seçimlerinin 2025’te yapılması planlanmaktadır. Yürütme organı olan hükümet ise başkan tarafından atama yoluyla belirlenmektedir.

Fransa ile devam eden Mayotte Adası sorunu ülkenin toprak bütünlüğünü ilgilendiren en önemli sorundur. 1974 yılında düzenlenen referandumda üç ada (Büyük Komor, Anjuan, Moheli) bağımsızlıktan yana oy kullanırken, coğrafi olarak Komor Adaları’nın bir parçası olan Mayotte Adası Fransa’ya bağlı kalmayı tercih etmiştir. Birleşmiş Milletler’de (BM) Mayotte konusunda 1995 yılına kadar çeşitli kararlar alınmış, ancak daha sonra Mayotte konusu BM gündemine gelmemiştir. 29 Mart 2009 tarihinde yapılan yeni bir oylamada da ada halkının %95’i Fransa’nın bir parçası olmayı kabul etmiş ve Fransız Meclisi’nin Mart 2011’de aldığı karar uyarınca Mayotte, Fransa’nın 101. vilayeti olmuştur.

Ekonomik Durum

Komorlar Birliği, BM tarafından yapılan sınıflandırmaya göre “En Az Gelişmiş Ülkeler” arasında yer almaktadır. Ülkede yaşam standartları son derece düşük olup nüfusun yarısına yakını yoksulluk sınırı altında bir yaşam sürmektedir. Kişi başı ortalama yıllık gelir de ülke genelinde oldukça düşüktür (1.349 dolar).

Ülkeyi oluşturan adalar arasındaki ulaşım imkânlarının yetersiz oluşu da var olan birkaç doğal kaynağın işlenmesinde ve dağıtımında sorun oluşturmaktadır. Son 10 yılda %2,7 ortalama ile istikrarlı bir ekonomik büyüme yakalanması ise, ülke adına olumlu bir göstergedir.

Millî gelirin yarısına yakınını ve istihdamın %80’ini karşılayan tarım sektörü, ülke ekonomisinin taşıyıcı gücüdür. Yetiştirilen başlıca ürünler; vanilya, karanfil, ylang ylang yağı, muz, Hindistan cevizi ve manyoktur. Ülke vanilya üretimi bakımından dünyada ikinci sırada yer almaktadır. Ayrıca balıkçılık ve ormancılık faaliyetleri de yapılmaktadır.

Ülkenin dış ticaret kapasitesi son derece sınırlıdır. 2019 yılındaki dış ticaret hacmi 49 milyon doları ihracat, 201 milyon doları ithalat olmak üzere toplamda 250 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.

Türkiye-Komorlar Birliği İlişkileri

Türkiye ile Komorlar Birliği arasındaki ilişkiler son yıllarda ülkemizin Afrika’ya yönelik açılımları kapsamında giderek gelişen bir seyir izlemektedir. Türkiye 1975 yılında bağımsızlığını ilan eden Komorlar’ı aynı yıl tanımış ve diplomatik ilişkiler 1979 yılında kurulmuştur. İki ülke İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) üyelikleri sebebiyle de uluslararası platformlarda yakın temastadır. Türkiye’nin Antananarivo (Madagaskar) Büyükelçiliği Komorlar’a, Komorlar’ın Kahire Büyükelçiliği de Türkiye’ye akreditedir.

İki ülke yönetimleri arasındaki üst düzey ziyaretler son yıllarda artan bir ivme ile devam etmektedir. Komorlar Birliği Devlet Başkanı Azali Assoumani, Aralık 2017’de İstanbul’da düzenlenen İİT Olağanüstü Zirvesi’ne katılmak üzere ülkemize bir ziyaret gerçekleştirmiştir. İki ülke arasında bakanlıklar düzeyinde de ziyaretler yapılmaktadır.

Gelişen siyasi ilişkiler ticari alana da olumlu yansımıştır. Günümüzde Türkiye artık Komorlar’ın önemli ticari ortaklarından biri konumundadır. 2019 yılında karşılıklı ticaret hacmi, tamamına yakını Türkiye’den Komorlar’a ihracat olmak üzere 8,85 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’den Komorlar’a ihraç edilen başlıca ürünler; inşaat demiri, petrol yağları, buğday unu, demir-çelik ve temizlik malzemeleridir. Komorlar’dan ülkemize ithal edilen başlıca ürünse hurda gemidir.

Müslümanların Durumu

İslamiyet Komorlar’a 8. yüzyılın başlarından itibaren Arap denizciler vasıtasıyla girmiş ve hızlıca yayılmıştır. Bölge halkının Hz. Osman zamanında Medine’ye gelen iki Komorlu aracılığıyla İslam’la tanıştığına dair rivayetler de bulunmaktadır.

O tarihten itibaren yüzyıllar boyunca Arap ve Hint etkisi adalar üzerinde devam etmiş ve Müslümanlar burada pek çok sultanlık kurarak adaların gelişimine büyük katkı sağlamıştır.

Bugün ülkede yaşayanların tamamına yakını Müslüman’dır ve Şafii mezhebine mensuptur. Devletin resmî adı Komorlar Federal İslam Cumhuriyeti’dir. Sekiz yıllık zorunlu eğitimin uygulandığı Komorlar’da, okul öncesi eğitimde çocuklara iki yıl zorunlu Kur’an-ı Kerim eğitimi verilmektedir.