Liberya

Ülke Tarihi

Batı Afrika kıyısında, kuzeybatıda Sierra Leone, kuzeyde Gine, doğuda Fildişi Sahili’ne sınırları bulunan Liberya, kelime anlamı olarak “özgürlerin toprağı” demektir. Siyah Afrika’nın sömürge yönetimi görmemiş tek ülkesi ve kıtanın en eski cumhuriyeti olan Liberya, 1989-1996 ve 1999-2003 yılları arasında iki iç savaşa sahne olmuştur. Özellikle son savaş, yüz binlerce insanın göç etmesine ve ekonominin çökmesine sebep olmuştur.

16. yüzyılda Portekizliler tarafından işgal edilen Liberya’nın modern tarihi, 1822’den itibaren ABD’de bir şekilde özgürlüğünü kazanan siyahi kölelerin ana vatanlarına dönmelerine izin verilmesi ve bugünkü Liberya topraklarına yerleştirilmesiyle başlamıştır. Adını beşinci ABD Başkanı James Monroe’dan alan şimdiki başkent Monrovia’ya gelen yeni yerleşimciler, yerli halk tarafından hoş karşılanmasalar da Müslüman kesimden yardım görmüşlerdir. Yerli kabileler, yeni yerleşimcilerin 19. yüzyılın ikinci yarısında bölgenin içlerine doğru yayılmasına karşı koymaya çalışmış fakat başarılı olamamıştır. Özellikle Grebo ve Kru kabileleri, 20. yüzyıla kadar bu yeni yerleşimcilere direnmeye devam etmiştir.

1847’de siyahi yerleşimciler kendilerinin buraya gelmesini destekleyen Amerikan Sömürge Cemiyeti ile bağlarını kopararak, bir istiklal beyannamesi yayınlamış ve Liberya Cumhuriyeti’nin kuruluşunu ilan etmiştir. Liberya Anayasası Amerikan Anayasası örnek alınarak hazırlanmış ve yerli halka Amerikan-Liberyalıları ile eşit haklar tanınmamıştır.

2. Dünya Savaşı’na müttefikler safında giren Liberya, savaş sonrası dönemde ABD ile karşılıklı savunma paktı imzalamış, Soğuk Savaş dönemi boyunca da Batı bloğunda yer almıştır. Birleşmiş Milletler’e (BM) kurulduğu 1948 yılında üye olan Liberya, 1960’ta da BM Güvenlik Konseyi’ne seçilen ilk Afrika ülkesi olmuştur. 1944-1971 yılları arasında başkanlık yapan William Tumban, ülkeye yabancı yatırımcıları çekmek, ekonomik, sosyal ve siyasi açıdan Amerika kökenli siyahilerle yerli halkın kaynaşmasını sağlamak için çaba sarf etmiştir.

Tumban’ın 1971’de ölümü üzerine yerine yardımcısı William R. Tolbert Jr. geçmiştir. 12 Nisan 1980’e gelindiğinde, o zamana kadar Afrika’nın en istikrarlı ülkesi olan Liberya’da ordu, Başçavuş Samuel K. Doe başkanlığındaki darbeyle yönetimi ele geçirmiştir. Devlet başkanının öldürüldüğü darbe sonrasında idareyi ele alan cunta hükümeti, anayasayı feshetmiş ve askerî yönetimin hazırladığı yeni anayasa Temmuz 1984’te kabul edilerek yürürlüğe konmuştur. 1985’te yapılan devlet başkanlığı seçimlerini de şaibeli bir şekilde general rütbesi alan Doe kazanmıştır.

1980’li yılların sonuna doğru Doe’nun baskıcı rejimi ve kötüleşen ekonomik şartlar ülkeyi bir iç savaşa sürüklemiştir. 1990 yılı itibarıyla orduda Doe’ya muhalif, Charles Taylor liderliğindeki Liberya Milliyetçi Vatansever Cephesi silahlı birlikleri, kırsal kesimde birçok bölge ile başkentte idareyi ele almıştır. Çatışan gruplar arasında 1995’te ateşkes imzalanmış ancak küçük çapta çatışmalar bir süre daha devam etmiştir. Barış anlaşması sonrasında seçimler yapılmış ve Taylor devlet başkanı seçilmiş, bunun üzerine ülkenin kuzey bölgesinde hükümet güçleriyle karşıt gruplar arasında çatışmalar tekrar alevlenmiştir.

2003’te hükümetle isyancı gruplar olan Liberya Barış ve Demokrasi Birliği (LURD) ve Liberya Demokrasi Hareketi (MODEL) arasındaki görüşmeler, geçici bir hükümetin kurulmasını öngören bir barış anlaşması ile sonuçlanmıştır. 2005’te iç savaş bittikten sonra yapılan ilk seçimlerde Ellen Johnson-Sirleaf devlet başkanı seçilmiştir. Sierra Leone’deki iç savaşta isyancılara silah yardımı yaptığı ilan edilen Charles Taylor ise 2003’te istifa ettikten sonra Nijerya’ya sürgüne gönderilmiş ve savaş suçu işlediği gerekçesiyle yargılanmıştır. Ellen Johnson-Sirleaf, 2017 yılında dünyaca ünlü eski futbolcu George Weah’ın galibiyetiyle sonuçlanan seçimlere kadar yaklaşık 12 yıl devlet başkanlığı yapmıştır.

Siyasi Yapı

1847’den bu yana bağımsız bir devlet olan Liberya başkanlık tipi cumhuriyetle yönetilmektedir. Devlet yönetiminin ve aynı zamanda hükümetin başı olan cumhurbaşkanı doğrudan halk tarafından altı yıl için seçilmekte ve en fazla iki dönem (12 yıl) görev yapabilmektedir. Yürütme organı olan hükümet, cumhurbaşkanı tarafından belirlenmekte ve senato tarafından onaylanmaktadır.

1989 yılından 2003 yılına kadar aralıklı olarak 14 yıl devam eden iç savaşta 250.000 kişi hayatını kaybetmiştir. Ekim 2005’te BM gözetiminde seçimlere gidilmiş, ikinci turda oyların %59,4’ünü alan Ellen Johnson-Sirleaf cumhurbaşkanı seçilerek Ocak 2006’da göreve başlamıştır. Sirleaf Kasım 2011’deki seçimlerin ikinci turunda oyların %90,7’sini alarak bir kez daha cumhurbaşkanı seçilmiştir. Aralık 2017’de yapılan son cumhurbaşkanlığı seçimlerini ise oyların %61,5’ini alan George Weah kazanmıştır.

Yasama organı senato ve temsilciler meclisinden oluşan çift kanatlı parlamentodur. Temsilciler meclisine 73 kişi oy çoğunluğuna göre altı yıllık dönem için, senatoya ise 30 kişi dokuz yıllık dönem için seçilmektedir.

Liberya’nın yerli halkı, sosyal idare açısından federasyonlar şeklinde ayrılmıştır. Her kabilenin kendine has dili, âdeti ve dini vardır. Mandingolar, Gisiler, Golalar, Kpuesiler, Kurular ve Grebolar birer konfederasyon teşkil eder. Bu konfederasyonların en önemlilerinden biri olan Mandigolar Müslüman’dır. Nüfusun %5’ini oluşturan Amerika kökenli Liberyalılar ise ülke tarihi boyunca baskın yönetici sınıf olmuştur.

Ekonomik Yapı

Liberya zengin doğal kaynaklara, su ve orman varlıklarına, tarıma elverişli topraklara sahip olmasına karşın dünyanın en yoksul ülkelerinden biridir. Kişi başı ortalama yıllık gelir 1.000 dolardan az olup, halkın yarısından fazlası yoksulluk sınırı altında yaşamaktadır. Kayıtlı istihdamın %15 gibi oldukça düşük düzeylerde olduğu ülkede enflasyon rakamları da %20 civarındadır.

Liberya’da yaşanan iki uzun süreli savaş, ekonominin ciddi anlamda zarar görmesine yol açmıştır. Savaş sebebiyle yabancı yatırımcıların birçoğu ülkeyi terk etmiştir. İç savaş sırasında BM, ülkeden elmas ithal edilmesinin yasaklanması yönünde bir karar almıştır; elmas ithalatı hâlâ BM’nin sınırlamalarına tabidir. Öte yandan 2014-2016 yılları arasında yaşanan ebola salgını da Liberya’yı ekonomik açıdan olumsuz etkilemiştir.

 Ekonomi büyük ölçüde tarım ve ormancılığa dayalıdır. Hükümet tarım ve hayvancılık sektörlerinde yatırımları teşvik etmektedir. Son dönemde yapılan yatırımlarla palm yağı ve kereste üretimi de giderek artmaktadır. Tarım sektörü istihdamın %70’ini, millî gelirin yaklaşık %40’ını karşılamaktadır. Yetiştirilen başlıca ürünler; kauçuk, palm yağı, kahve, kakao, muz, manyok ve şeker kamışıdır.

Liberya doğal kaynaklar bakımından zengin bir ülkedir. Elmas, altın ve demir dışında ülkenin kıta sahanlığı içinde petrol ve doğal gaz yatakları keşfedilmiştir. Rezervlerin 1 milyar varilden fazla olabileceği belirtilmektedir. Bol su kaynakları, mineralli toprakları ve elverişli iklimi sayesinde Liberya temel ürünlerde üretici ve ihracatçı durumundadır. St. Paul Nehri üzerindeki baraj önemli bir hidroelektrik kaynağıdır.

Ülkenin dış ticaretinde son yıllarda orantısız bir artış gözlenmektedir. 2019 yılında dış ticaret hacmi 1,9 milyar doları ihracat, 12,2 milyar doları ithalat olmak üzere toplamda 14,1 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.

Türkiye-Liberya İlişkileri

Türkiye-Liberya ilişkilerinde Türkiye’nin son yıllarda Afrika’ya olan ilgisiyle doğru orantılı olarak gözle görülür bir gelişme yaşanmaktadır. Türkiye’nin Monrovya Büyükelçiliği’nin açılması yönündeki karar Haziran 2018’de resmiyete kavuşmuş olup bu yöndeki hazırlıklar sürmektedir. Liberya’nın da Brüksel Büyükelçiliği Türkiye’ye akreditedir.

Son yıllarda iki ülke arasındaki üst düzey ziyaretler sıklaşmış ve bu ziyaretler neticesinde çeşitli iş birliği anlaşmaları imzalanmıştır. Türkiye’nin ayrıca başta İHH İnsani Yardım Vakfı olmak üzere devletin resmî kurumları ve diğer STK’lar aracılığıyla Liberya’ya bağış ve destekleri kesintisiz devam etmektedir.

İki ülke arasındaki ticaret hacmi de son yıllarda giderek artmakta ve Türkiye, Liberya’nın önemli ithalat ortaklarından biri hâline gelmektedir. 2019 yılında karşılıklı ticaret hacmi, 179 milyon doları Türkiye’den Liberya’ya ihracat, 12 milyon doları ithalat olmak üzere toplamda 191 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’den Liberya’ya ihraç edilen başlıca ürünler; petrol yağları, demir-çelik, çimento, yolcu gemileri, inşaat malzemeleri ve motorlu taşıttır. Liberya’dan ithal edilen başlıca ürün ise hurda gemidir.

Müslümanların Durumu

Liberya coğrafyasında İslamiyet’in tarihi 5 ila 10 yüzyıl kadar geriye götürülmektedir. Bölgenin ilk olarak Faslı âlimler aracılığıyla İslam’la tanıştığı tahmin edilmektedir. Bu tebliğ faaliyetleri bölgede yaşayan Mandingolar arasında karşılık bulmuş ve ülkenin bugünkü topraklarının kuzey bölgesinde yayılmış, hatta burada bir İslam devleti dahi kurulmuştur. ABD’den gelen azatlı kölelerin bölgeye yerleşmesi yeni bir misyonerlik sürecinin başlangıcı olmuş ve yeni kurulan Liberya devleti de Hristiyanlık temelleri üzerinde yükselmiştir. Öyle ki 1980 yılına kadar devlet başkanlarının başpiskoposlardan çıkması da bunun açık bir göstergesidir.

Günümüzde Liberya Müslümanları ülkede nüfusun önemli bir kesimini oluşturmakla birlikte, ülke içinde ve uluslararası arenada bu oranı düşük gösterme yönünde bir çaba söz konusudur. Bugün Liberya’daki Müslümanların gerçek oranının %25 civarında olduğu tahmin edilmekte, fakat farklı mecralarda bu oran %12 ile %30 arasında verilmektedir.

Müslümanlar, özellikle sosyoekonomik açıdan ülkedeki en dezavantajlı kesimlerden biridir. Buna karşın eğitim, tebliğ faaliyetleri, din işleri gibi hususlarda ülke Müslümanlarının görece kurumsal yapılara sahip olduğu söylenebilir. Liberya Müslümanları başta Türkiye olmak üzere İslam coğrafyasından eğitim, ekonomi, siyaset, kültür-sanat gibi alanlarda destek ve yatırım beklemektedir.