Morityus

Ülke Tarihi

Hint Okyanusu’nun güneybatısında, Afrika’nın 2.000, Madagaskar’ın 800 km doğusunda yer alan Morityus, bölgede Mascarene adı verilen üç adadan biridir. Adanın tarihi 16. yüzyıl başlarında bölgeye gelen Portekizli denizcilerle başlatılma eğilimindeyse de Müslüman denizci ve tüccarların çok daha önceki yüzyıllardan itibaren ada ile ilişkileri olduğu bilinmektedir. Nitekim 12. yüzyıl ortalarında İdrisî’nin haritasında ada Dina Arobi olarak geçmekte, ayrıca bölgede yerleşim birimlerine verilen isimler de Müslümanların Orta Çağ’da adada var olduğunu göstermektedir.

Portekiz’in 16. yüzyılda adayı sömürgeleştirme çabaları başarısızlıkla sonuçlanmış ve bölge, 1638 yılında Hollanda’nın hâkimiyeti altına girmiştir. Bu süreçte Hollanda adayı bölgedeki diğer sömürgeleri için bir üs olarak kullanmıştır. Ancak adayı sömürgeleştirme konusunda Hollanda da başarılı olamamış ve 1710’da Morityus’tan çekilmiştir.

Hollanda’nın ardından 1715 yılında adada Fransız hâkimiyeti dönemi başlamış ve bu süreç 1810’da bölgenin İngiltere’ye devrine kadar yaklaşık bir asır devam etmiştir. Bu dönemde Fransızlar adanın ismini Isle de France olarak değiştirmiş ve adayı 1722-1767 yılları arasında Fransız Doğu Afrika Şirketi üzerinden kontrol etmişlerdir. Yüzyılın son çeyreğinde Fransa’da yaşanan siyasi karmaşa ortamında bölgede Fransa’dan görece bağımsız yönetimler iş başında kalmıştır. Afrika kıtasından özellikle Senegal, Mozambik, Madagaskar ve Gine’den yapılan köle taşımacılığı, Fransız hâkimiyeti sürecinde adanın demografik yapısında önemli değişimlere yol açmıştır.

Ada 1810 yılında Fransızlar tarafından İngiltere’ye teslim edilmiş, 1814’te Paris’te imzalanan anlaşma ile süreç resmiyet kazanmıştır. İngiliz hâkimiyeti sonrasında Hindistan ve az sayıda da olsa Çin’den getirilen işçilerle birlikte adadaki Afrika asıllıların oranı azalmış, adanın ismi de tekrar Hollanda hâkimiyeti esnasında verilen ismi olan Morityus olmuştur. Süveyş Kanalı’nın açılmasının ardından ada eski önemini yitirse de bölgedeki İngiliz hâkimiyeti devam etmiş, 1. ve 2. Dünya Savaşı’nda halk İngiltere safında savaşmak üzere cephelere sürülmüştür.

20. yüzyılın ortalarından itibaren bölgede bağımsızlık süreci başlamış ve 1948’de ülkede ilk genel seçimler yapılmıştır. İngiltere’nin 1967’de çekilme kararı almasının ardından Morityus 12 Mart 1968’de bağımsızlığını ilan etmiştir.

Siyasi Yapı

Yarım yüzyıllık bir siyasi geçmişe sahip olan Morityus Cumhuriyeti, parlamenter demokrasi ile yönetilen, istikrarlı siyasi bir sisteme sahiptir. Devlet başkanı, millet meclisi tarafından seçilen cumhurbaşkanı olmakla birlikte, yürütme erki başbakan ve hükümetin elindedir. Gerek cumhurbaşkanı gerekse başbakan beş yıl için göreve gelmektedir. 2015 yılında meclis tarafından seçilen son cumhurbaşkanı Ameenah Gurib Fakim, 2018 yılı Mart ayında istifa etmiş ve yerine geçici cumhurbaşkanı sıfatıyla Paramasivum Pillay Vyapoory getirilmiştir. Başbakanlık görevini ise 2014-2017 yılları arasında Anerood Jugnauth yürütmüş, Jugnauth, Ocak 2017’de oğlu Pravind Jugnauth lehine görevden çekilmiştir. O tarihten bu yana başbakanlık görevini oğul Jugnauth yürütmektedir.

Yasama organı 70 sandalyeden oluşan tek kanatlı meclistir. Milletvekillerinin 62’si doğrudan seçimle, 8’i ise seçim komisyonunca parti temsilcileri arasından belirlenmektedir. Ülkede son parlamento seçimleri 10 Aralık 2014’te gerçekleştirilmiş olup bir sonraki seçimlerin 2019 sonu ya da 2020 yılı başlarında yapılması planlanmaktadır.

Bir Afrika ülkesi kabul edilmesine karşın, özellikle 19. yüzyılda İngiliz sömürge yönetimi sırasında adaya getirilen Hindistanlılar sebebiyle ülke nüfusunun üçte ikiden fazlasının Hint kökenli olması, devlet politikalarında Hindistan’a belirleyici bir pozisyon sağlamaktadır. Bu durum aynı zamanda, ülkeyi uzun yıllar sömüren İngiltere’nin de dış politika üzerindeki tesirini göstermektedir.

Ekonomik Durum

Küçük bir ada ülkesi olmasına karşın istikrarlı ve hızla gelişen bir ekonomiye sahip olan Morityus, Afrika kıtasında kişi başı gelirin en yüksek ve yoksulluğun en düşük olduğu ülkelerden biridir. İstikrarlı siyasi yapısı, güvenli ticaret ortamı, son 10 yılda yakalanan %4’ün üzerindeki ortalama gelişme oranı, nitelikli iş gücü ve dış ticarette yakaladığı başarı ile Morityus’un önümüzdeki yıllarda Singapur ve Hong Kong modellerinde olduğu gibi uluslararası ticaretin gözdelerinden biri olabileceğine dair tahminler yapılmaktadır.

Ülke ekonomisinde sanayi ve hizmet sektörleri ön plandadır; özellikle de turizm ve finans sektörü öne çıkmaktadır. Başlıca sanayi kolları gıda işleme, tekstil, madencilik, metal, kimya ve makinedir. İstihdam ve millî gelirdeki payı %10’un altında olan tarım sektöründe üretilen başlıca ürünlerse şeker kamışı, çay, mısır, patates, muz ve bakliyattır. Ülkede balıkçılık ve hayvancılık faaliyetleri de yapılmaktadır. Doğal güzellikleri, deniz ve plajları ile öne çıkan Morityus’ta en önemli gelir kaynağı turizmdir. Yılda 1 milyondan fazla turist çeken ülkede turizm sektörü gelişmektedir. Öte yandan ekonominin çeşitlendirilmesi politikaları kapsamında balık işleme, bilgi iletişim teknolojisi ve eğitim gibi alanlarda da yatırımlar gerçekleştirilmektedir.

Morityus son yıllarda ticarette önemli bir ivme yakalamış ve 32.000 civarında yabancı şirketi ülkesine çekmeyi başarmıştır. Güvenli ticaret ortamı ve küresel aktörlerle geliştirilen olumlu ilişkilerle birlikte ülke, dünyadaki benzer örneklere yakın şekilde bir uluslararası finans merkezi olma yolunda ilerlemektedir. Toplam dış ticaret hacmi son 10 yılda 6-8 milyar dolar aralığında seyretmiş ve 2018 yılında 1,9 milyar doları ihracat, 5,2 milyar doları ithalat olmak üzere toplamda 7,2 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Gerek ithalat gerekse ihracatta ulaştığı bu rakamlarla Morityus, 1,3 milyon nüfusa sahip bir ada ülkesi olmasına karşın, kıtadaki pek çok ülkeyi geride bırakmayı başarmıştır.

Türkiye ile İlişkiler

Türkiye ile Morityus arasındaki ilişkiler son yıllarda atılan adımlarla gelişme sürecine girmiştir. Her iki ülkenin de bir diğerinde henüz büyükelçiliği bulunmamakla birlikte Türkiye’nin Antananarivo Büyükelçiliği Morityus’a, Morityus’un Berlin Büyükelçiliği de Türkiye’ye akreditedir. Ayrıca başkent Port Louis’te Türkiye’nin bir fahri başkonsolosluğu bulunmaktadır. İki ülke arasında henüz başkanlık düzeyinde bir ziyaret gerçekleşmemiştir.

Türkiye ile Morityus arasındaki ticari ilişkiler son yıllarda ivme kazanmıştır. 2007-2016 yılları arasında 25 ila 50 milyon dolar aralığında seyreden toplam dış ticaret hacmi 2017’de 68, 2018’de de 72 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu rakamın %90’dan fazlasını Türkiye’den Morityus’a ihracat kalemleri teşkil etmektedir. Türkiye’den Morityus’a ihraç edilen başlıca ürünler inşaat demiri, izole edilmiş kablo, tel ve diğer elektrik iletkenler, demir-çelik ürünleri, ilaç, hazır gıda, iş makineleri, beyaz eşya, kozmetik ürünleri ve elektrikli su ısıtıcılarıdır. Başlıca ithal ürünleri ise hazır giyim, tekstil ve mensucat ürünleri, izole tel ve kablolar ve hazır gıdadır.

Türkiye bursları kapsamında Morityuslu öğrencilere Türkiye’de yükseköğrenim görme imkânı tanınması, Morityuslu diplomatların Türkiye’de düzenlenen diplomasi eğitim programlarına katılması, THY’nin 2015 yılından bu yana Morityus’a direkt seferler yapması gibi gelişmeler, önümüzdeki yıllarda ikili ilişkilerin gelişmesine katkı sağlayacaktır.

Müslümanların Durumu

Morityus topraklarının bilinen en eski devirlerinde dahi İslamiyet’in izleri görülmektedir. Müslüman Arap denizci ve tüccarların Orta Çağ’da adaya ulaştıkları tahmin edilmektedir. Adadaki yer isimlerinin yanı sıra, 12. yüzyıla ait İdrisî haritasından da Müslümanların adadan haberdar oldukları anlaşılmaktadır. Bununla birlikte adada bilinen ilk Müslüman topluluklar sömürge dönemlerinde farklı coğrafyalardan getirilen Müslüman unsurlardır. 17. yüzyılda Hollandalıların Endonezya’dan, 18. yüzyılda Fransızların Afrika’dan, 19. yüzyılda İngilizlerin Hindistan’dan bölgeye getirdikleri köle ve işçilerin önemli bir bölümünü Müslümanlar teşkil etmiştir.

Bölge Müslümanlarının 19. yüzyılda Osmanlı Devleti ile münasebet geliştirdiği bilinmektedir. Öyle ki, tarihçi Ahmet Kavas 1879’da Sultan II. Abdülhamid’e gönderilen bir mektupta, dönemin Morityus Başimamı Şeyh Nasreddin İbn Gazî Sobdâr’ın imamlık görevini 1859’dan beri sürdürdüğünü, imamlığının Sultan Abdülaziz tarafından onaylandığını, başimamlığa getirilişinin Osmanlı şehbenderliği defterlerine kaydedildiğini ve resmî merasimlerde giymek üzere kendisine Osmanlı kıyafeti gönderilmesini istediğini kaydetmektedir. Tıpkı Hindistan Müslümanları gibi Morityus Müslümanları da gerek 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi’nde gerekse 1. Dünya Savaşı ve millî mücadele yıllarında Türkiye’ye maddi yardımlarda bulunmuşlardır.

Günümüzde ülkede nüfusun yaklaşık %20’sine tekabül eden 250.000’e yakın Müslüman yaşamaktadır. Müslüman halkın dörtte üçten fazlasını Sünnî Hanefiler oluşturmaktadır. Ülkede Müslümanlar tarafından kurulan 200’e yakın sivil toplum kuruluşu faaliyet göstermektedir ve ibadete açık 100’den fazla cami bulunmaktadır.