Norveç

Ülke Tarihi

Norveç topraklarındaki ilk insan izleri MÖ 10.000’li yıllara aittir. Ülkenin özellikle güney kesiminde MÖ 5.000’li yıllardan itibaren insan topluluklarına ilişkin yapıların izleri sürülebilmektedir. MÖ 2.000’li yıllarda bölgeye gelen Hint-Avrupa toplulukları Doğu Norveç’te tarım ve balıkçılık faaliyetleri sürdürmüştür. İlerleyen yüzyıllarda Roma İmparatorluğu ve Galyalılarla ilişki kuran Norveç’te MS 9. yüzyıla kadar irili ufaklı çok sayıda krallık ortaya çıkmıştır. 8. yüzyılın sonlarından itibaren, başta İskandinavya olmak üzere bugünkü İngiltere, İzlanda ve Grönland’dan güneyde Karadeniz’e kadar çok geniş bir coğrafyada hâkimiyet kuran Vikingler, Norveç’i de hâkimiyetleri altına almıştır.

872 yılında I. Harald, dağınık hâldeki bölgesel krallıkları tek çatı altında toplamayı başarmış ve bu nedenle Norveç’in ilk kralı olarak kabul edilmiştir. 10. yüzyılın ikinci yarısından itibaren misyonerlik faaliyetleriyle Hristiyanlık yayılmaya başlamış, I. Harald’ın oğullarından I. Haakon, bölgede Hristiyanlığı kabul eden ilk kral olmuştur. Norveç Krallığı 1397 yılına kadar varlığını devam ettirmiş, bu tarihte İsveç ve Danimarka ile birleşerek 15. yüzyılda Avrupa’nın en önemli güçlerinden biri olan Kalmar Birliği’ni oluşturmuştur. 1521’de İsveç’in birlikten ayrılması üzerine iki ülke Danimarka-Norveç adı altına 1814 yılına kadar birlikteliğini devam ettirmiştir. 19. yüzyılın başındaki Napolyon Savaşları’nda Fransa’nın yanında yer alan Danimarka, Fransa’nın savaşı kaybetmesi sonucu Kiel Anlaşması’nı imzalamak zorunda kalmış ve bu anlaşma ile birlikte Norveç toprakları İsveç’in hâkimiyetine bırakılmıştır. Yaklaşık bir asır devam eden İsveç hâkimiyetinin ardından Norveç’in bağımsızlığı 7 Haziran 1905’te İsveç tarafından tanınmıştır. Ülkenin yeni yönetim biçimi monarşi olarak belirlenmiş, Danimarka Kralı VIII. Frederik’in oğlu Karl, VII. Haakon adıyla tahta çıkmış ve 1957 yılına kadar yarım yüzyılı aşkın bir süre ülkeyi yönetmiştir. Onun yönetimi esnasında vuku bulan iki dünya savaşında da resmiyette tarafsız kalan Norveç, gayriresmî olarak İngiltere’ye destek vermekten geri durmamıştır. 2. Dünya Savaşı esnasında 1940’ta Almanya’nın Norveç’i işgal etmesi üzerine Kral Haakon hükümetiyle birlikte İngiltere’ye kaçmış ve 1945’te Almanya’nın savaşı kaybederek Norveç’ten çekilmesine kadar burada kalmıştır.

Norveç, savaşın ardından siyasi ve ekonomik açıdan başarılı bir yarım yüzyıl geçirmiştir. Bu süreçte ABD ve İngiltere ile yakın ilişkilerini sürdüren Norveç, 1949 yılında NATO’nun kurucu üyelerinden biri olmuştur. 1972 ve 1994’te halk oylamasıyla Avrupa Birliği’ne (AB) dâhil olmayı iki kez reddeden Norveç’te, 1960’lardan itibaren bulunan petrol rezervleri, özellikle 1980’lerden itibaren ülke ekonomisine büyük katkı sağlamış ve Norveç’in dünyanın en zengin ülkelerinden biri hâline gelmesinde kilit rol oynamıştır.

Siyasi Yapı

Norveç anayasal monarşi ile yönetilen bir krallıktır. Devletin başında olan kral, yürütme erkini bakanlar kurulu ile birlikte temsil etmektedir. Diplomatik olarak devlet yönetiminin başında olan kral aynı zamanda başkomutandır. Temsili düzeydeki önemli konumuyla birlikte kralın yürütmedeki görevleri büyük oranda hükümet tarafından sürdürülmektedir. Mevcut Kral V. Harald 1991 yılından bu yana tahttadır.

Yasama organı 169 sandalyeli parlamentodur. Milletvekilleri dört yılda bir gerçekleştirilen seçimlerle belirlenmektedir. Yürütme görevini ise büyük oranda seçim sonrasında oluşturulan hükümet üstlenmektedir. Son parlamento seçimleri Eylül 2017’de gerçekleştirilmiş, İşçi Partisi %27 oy oranı ve 49 sandalye ile seçimi birinci sırada tamamlamıştır. Bununla birlikte, bir önceki seçimlerde olduğu gibi, seçimi ikinci sırada tamamlayan Muhafazakâr Parti öncülüğünde bir koalisyon hükümeti kurulmuştur. Başbakan Erna Solberg Ekim 2013’ten bu yana üç farklı hükümet dönemiyle başbakanlık görevini sürdürmektedir. Norveç’te uzun yıllardır koalisyon hükümetleri görev yapmaktadır. 19 bakandan oluşan kabinede başbakan ve en az 10 bakanın Norveç Kilisesi üyesi olma şartı 2012 yılında kaldırılmıştır. Ülke idari olarak 18 bölgeden oluşmaktadır.

Dış siyasette genel itibarıyla tarafsızlık politikası izleyen Norveç, her iki dünya savaşında da tarafsızlığını ilan etmiş, fakat 1940-1945 yılları arasında Almanya’nın işgalinden kurtulamamıştır.

Ekonomik Durum

Norveç dışa açık ekonomisi, güvenli ve istikrarlı yapısı, zengin doğal kaynakları, nitelikli iş gücü ile güçlü bir ekonomiye sahiptir. Refah seviyesinin oldukça yüksek olduğu ülke, 80.000 doları aşan kişi başı ortalama yıllık gelirle bu alanda ilk beş ülke arasında yer almaktadır. İşsizlik, yoksulluk ve enflasyon oranlarının düşük seyrettiği Norveç’te, nüfusun giderek yaşlanması, uzun vadeli risklerin en önemlilerinden biridir. Ekonomi son 10 yıldır ortalama %2 gibi küçük ama düzenli bir seviyede büyümeye devam etmektedir.

Hizmet sektörleri ülke ekonomisi açısından hayati önem taşımaktadır. İstihdamın dörtte üçünü, millî gelirin %60’tan fazlasını karşılayan hizmet sektöründe, telekomünikasyon, deniz taşımacılığı, finans ve bankacılık gibi sahalar öne çıkmaktadır.

Ülke ekonomisinin ve son yarım yüzyıldaki zenginleşmenin dayanağı olan sanayi sektöründe ise petrol ve doğal gaz başı çekmektedir. Norveç’te ayrıca maden, kereste, gıda işleme, gemi yapımı, kâğıt, metal ve kimya sanayii de gelişmiştir.

Norveç doğal kaynaklar bakımından da zengin bir ülkedir. 6,3 milyar varillik kanıtlanmış petrol rezervi ile bu alanda 20. sırada yer alan Norveç, 1,5 milyon varillik günlük üretimle 15. sırada; 1,3 milyon varillik günlük ihracatla da 10. sırada yer almaktadır. Petrol sektörü istihdamın %9’unu, millî gelirin %12’sini ve ihracat gelirlerinin yaklaşık üçte birini karşılamaktadır.

Ülke doğal gaz bakımından da zengindir. 1,7 trilyon metreküplük rezervi ile en fazla rezerve sahip 20. ülke olan Norveç, ihracatta da Rusya ve Katar’ın ardından dünya üçüncüsüdür. Ülkenin petrol rezervlerinin 50, doğal gaz rezervlerininse yaklaşık 100 sene boyunca ekonomiyi beslemeye devam edeceği tahmin edilmektedir. Bu iki hidrokarbon aynı zamanda 40 yıldır ekonominin ve zenginleşmenin de temel kaynağıdır.

Norveç’in doğal kaynakları petrol ve doğal gazla sınırlı değildir. Balık ve deniz ürünleri bakımından da oldukça zengin olan Norveç, Çin’in ardından dünyanın ikinci büyük deniz ürünleri ihracatçısıdır. Ülke kereste, orman ürünleri ve mineraller açısından da zengindir.

Dış ticarette 250 milyar dolar seviyesini aşan ticaret hacmi, petrol fiyatlarındaki düşüş sebebiyle son yıllarda gerilemiştir. 2018 yılında dış ticaret hacmi, 122 milyar doları ihracat, 87 milyar doları ithalat olmak üzere toplamda 209 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.

Nüfusu 5,3 milyon olan Norveç’te 850.000 civarında göçmen bulunmakta, bunlardan yaklaşık 150.000’ini ikinci nesil göçmen grubu oluşturmaktadır. Göçmenlerin genel nüfus içerisindeki oranı %20’ye yaklaşmıştır. Başbakan Solberg nüfusun giderek yaşlanması sebebiyle sosyal güvenlik sisteminin önümüzdeki yıllarda sürdürülemez hâle gelme riski taşıdığını ifade etmiş ve her aileye en az iki çocuk tavsiyesinde bulunmuştur.

Türkiye ile İlişkiler

Türkiye ile Norveç arasındaki diplomatik ilişkiler ilk olarak 1926 yılında tesis edilmiştir. O tarihten bu yana ikili ilişkiler karşılıklı barış ve dostluk yaklaşımı çerçevesinde sürdürülmektedir. İki ülke NATO üyelikleri sebebiyle askerî açıdan da müttefik pozisyondadır. Türkiye ile Norveç büyükelçilikleri karşılıklı olarak faaliyettedir. Ayrıca Norveç’in İstanbul, Antalya, İzmir, Alanya ve İskenderun’da birer fahri konsolosluğu bulunmaktadır. İki ülke arasında devlet başkanlığı seviyesindeki tek ziyareti Kasım 2013’te Norveç Kralı V. Harald gerçekleştirmiştir. Ülkeler arası resmî temaslar bugüne kadar daha çok bakanlıklar seviyesinde sürdürülmüştür.

Türkiye ile Norveç arasındaki ticari ilişkiler 2000’li yıllarda ivme kazanmış ve karşılıklı dış ticaret hacmi 2008 yılında ilk kez 1 milyar dolar seviyesini aşmıştır. 2013 yılında 1,7 milyar dolarla en yüksek seviyesine ulaşan dış ticaret hacmi, son olarak 2018 yılında 513 milyon doları Türkiye’den Norveç’e ihracat, 765 milyon doları ithalat olmak üzere toplamda 1,27 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’den Norveç’e ihraç edilen başlıca ürünler; yolcu ve balıkçı gemileri, otomobil, motorlu taşıtlar ve tekstil ürünleridir. Norveç’ten ithal edilen başlıca ürünlerse; petrol ürünleri, balık, ferro alyajlar, polimerler, gazete kâğıdı ve balık yağıdır.

Norveç’te 20.000’i aşkın Türk’ün bulunması, ikili ilişkiler açısından önem teşkil etmektedir. Son yıllarda turizm ilişkileri de canlanmakta ve özellikle Norveç’ten ülkemize gelen turist sayısında artış gözlenmektedir. 2018 yılında ülkemizi ziyaret eden Norveçlilerin sayısı 160.000 civarındadır.

Müslümanların Durumu

Norveç topraklarında İslamiyet’in izleri 13. yüzyıla kadar götürülse de Müslümanlar 20. yüzyılın ikinci yarısına kadar ülkede belirgin bir topluluk oluşturmamıştır.

Günümüzde Müslümanlar, Hristiyanlardan sonra ülkedeki en kalabalık ikinci dinî topluluğu oluşturmaktadır. 2018 yılı resmî verilerine göre Norveç’te 166.000 Müslüman yaşamaktadır ve bu sayı genel nüfusun %3’ten fazlasına tekabül etmektedir (Bu sayı, farklı kurum ve araştırmalara göre değişiklik göstermektedir.). Kimi araştırmalara göre ülkedeki Müslümanların sayısı 250.000’in üzerindedir ki, bu sayı genel nüfusun %5’ten fazlasına denk gelmektedir. Başkent Oslo’da Müslümanların oranı %10’un üzerindedir.

Ülkedeki Müslümanlar içerisindeki en kalabalık grubu Pakistanlılar oluşturmaktadır. Pakistanlılar 1970’li yıllarda ülkeye göçmen işçi statüsünde gelmiş ve büyük çoğunluğu burada kalıcı olmuştur. Günümüzde ikinci ve üçüncü nesil Pakistanlılar sosyoekonomik açıdan mesafe kat etmiş ve çeşitli alanlarda önemli pozisyonlara gelmiştir. Pakistanlıların ardından ülkede öne çıkan diğer unsurlar sırasıyla Somalililer, Iraklılar, Boşnaklar, İranlılar ve Türklerdir.

1993 yılında kurulan Norveç İslam Konseyi (The Islamic Council Norway) ülkedeki Müslümanlara yönelik hizmet veren en önemli çatı kuruluştur.