Papua Yeni Gine

Ülke Tarihi

Papua Yeni Gine toprakları insanlık tarihinin bilinen ilk göç alanlarından biridir. Burası, Afrika’dan yeryüzüne yayılmaya başlayan ilk toplulukların göç ettiği bölgelerdendir. Bölgede yapılan arkeolojik çalışmalarda rastlanan en eski insan izleri MÖ 40.000’li yıllara aittir. MÖ 7.000’li yıllardan itibaren bölgede tarımsal faaliyetlere başlanmıştır.

Sömürgecilik faaliyetleri kapsamında bölgeye gelen ilk Avrupalı güçler 16. yüzyılın ikinci çeyreğinde Portekizlilerdir. 1526’da adaya gelen Portekizli Jorge de Meneses, önce adanın kuzey kıyılarına Malay dilinde “kıvırcık saçlı” anlamına gelen “Ilhas dos Popuas” adını vermiş, daha sonra bölge insanı Ginelilere çok benzediği için Yeni Gine ismi de buna eklenmiştir. Takip eden süreçte İngilizler, Fransızlar ve İspanyollar da adaya gelmiştir.

19. yüzyılın sonlarında Yeni Gine’nin kuzey kesimi Almanlar, güney kesimi de İngilizler tarafından sömürgeleştirilmiştir. İngiltere kendi kontrolündeki Yeni Gine bölgesi ile Papua Adası’nı birleştirerek buranın yönetimini 1905 yılında Avustralya’ya bırakmıştır. Birinci Dünya Savaşı sonrasında ise tüm Papua Yeni Gine, Milletler Cemiyeti tarafından Avustralya’nın manda yönetimine devredilmiştir.

İkinci Dünya Savaşı sırasında önemli çatışma alanlarından biri olan Papua Yeni Gine, 1942-1945 yılları arasında Japonya’nın işgali altında kalırken, savaş boyunca 200.000’den fazla insan hayatını kaybetmiştir. Japonya’nın savaşı kaybetmesinin ardından bölge 1949 yılında yeniden Avustralya’nın yönetimine bırakılmıştır. 1973 yılında özerk yönetim statüsüne geçen Papua Yeni Gine, 16 Eylül 1975 tarihinde bağımsızlığını kazanmıştır. Ancak ülke hâlâ İngiliz Milletler Topluluğu (Commonwealth) üyesi olarak varlığını sürdürmektedir.

Siyasi Yapı

1973 yılında özerk bir yönetim hâline gelen, 1975 yılında bağımsızlığını kazanan Papua Yeni Gine, İngiliz Milletler Topluluğu üyesi bir devlettir. Anayasal monarşiye bağlı parlamenter demokrasi ile yönetilen ülkenin devlet başkanı, İngiltere kralı/kraliçesidir. Hâlihazırda bu makamda 1952 yılından bu yana Kraliçe II. Elizabeth bulunmaktadır. Kraliçeyi ülkede bir genel vali temsil etmektedir. Şubat 2017’den bu yana bu görevi Bob Dadae sürdürmektedir. Ülke idari açıdan 22 bölgeden oluşmaktadır.

Yasama organı 111 sandalyeli tek kanatlı parlamentodur. Yürütme organı ise başbakanın tavsiyesi ile genel vali tarafından atanan hükümettir. Başbakanlık görevi ülke çapında gerçekleştirilen seçimlerde en yüksek oyu alan partinin genel başkanına verilmektedir. 2017 yılında yapılan son seçimlerde Ulusal Halk Kongresi (PNC) %37 oy ile seçimlerden zaferle ayrılmış, PNC lideri Peter O’Neill, 2011 yılında geldiği başbakanlık görevini 2019 yılı Mayıs ayında bırakmıştır. O’Neill’in istifasından sonra 30 Mayıs 2019 tarihi itibarıyla James Marape bu göreve gelmiştir.

Ekonomik Durum

Papua Yeni Gine, doğal kaynakların ihracatına bağlı küçük bir ekonomiye sahiptir. 2000’li yılların başlarından bu yana ekonomik büyümede süreklilik sağlanmış ve son 10 yılda yaklaşık %5’lik ortalama büyüme oranı yakalanmıştır. Bununla birlikte halkın üçte birden fazlası yoksulluk sınırı altında yaşamakta ve kişi başı ortalama yıllık gelir 3.000 doların altında seyretmektedir.

Halkın en önemli geçim kaynağı tarımdır. Nüfusun %85’inin bu alanda faaliyet gösterdiği tahmin edilmektedir, ancak ülkede kayıt dışı istihdam oldukça yüksektir. Adalardan oluşan yapısı ve arazi şartları nedeniyle tarımsal faaliyetlerde verimlilik düşüktür. Ülkede yetiştirilen başlıca ürünler; kakao, kahve, çay, şeker, kauçuk, palmiye ve Hindistan cevizi çekirdeği, baharatlar, patates, vanilya, sebze ve meyve çeşitleridir. Ayrıca deniz ürünleri, kümes hayvanları ve domuz yetiştiriciliği de yapılmaktadır.

GSYİH’nin yarısına yakını sanayi sektöründen elde edilmektedir. Başlıca sahalar maden, gıda işleme ve petroldür. Doğal kaynaklar bakımından zengin olan Papua Yeni Gine’deki başlıca maden ve kaynaklar; altın, bakır, gümüş, petrol, doğal gaz ve kerestedir. Son yıllarda petrol ve doğal gaz alanındaki yatırım ve faaliyetler arttırılmıştır. Özellikle sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) konusunda yabancı yatırımcıların dikkatin çeken Papua Yeni Gine, 11 milyar metreküpü aşan yıllık doğal gaz ihracatıyla da bu alanda ilk 20’yi zorlamaktadır.

Dış ticarette son yıllarda ihracat ithalatın önünde gitmektedir. 2018 yılında dış ticaret hacmi, 9,5 milyar doları ihracat, 2,8 milyar doları ithalat olmak üzere toplamda 12,3 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. İhracatın üçte ikiden fazlasını petrol, altın, bakır, doğal gaz ve kereste oluşmaktadır.

Papua Yeni Gine’nin en önemli üç ticaret ortağı, Avustralya, Japonya ve Çin’dir. Bu üç partner ülke toplam dış ticaret hacminin %70’ini karşılamaktadır.

Türkiye ile İlişkiler

Türkiye ile Papua Yeni Gine arasındaki ilişkiler, coğrafi uzaklık ve kültürel farklılıklar sebebiyle sınırlı düzeyde seyretmektedir. İlk bürokratik ilişkiler 1979 yılında tesis edilmiştir. Hâlihazırda iki ülkenin de bir diğerinde büyükelçiliği bulunmamaktadır. Papua Yeni Gine’nin İstanbul’daki fahri konsolosluğuna mukabil, Türkiye’nin Kanberra Büyükelçiliği Papua Yeni Gine’ye akreditedir. İki ülke arasında devlet başkanlığı düzeyinde bir ziyaret gerçekleşmemiştir. İkili ilişkiler daha ziyade uluslararası platformlarda ve bakanlıklar düzeyinde sürdürülmektedir. Son yıllardaki üst düzey temaslar çerçevesinde, 2008’de İstanbul’da düzenlenen “Türkiye-Pasifik Adaları Dışişleri Bakanları Toplantısı”na dönemin Papua Yeni Gine Dışişleri Bakanı Samuel Abal iştirak etmiş, 2016 yılında yine İstanbul’da düzenlenen “Birleşmiş Milletler Dünya İnsani Zirvesi”ne ise dönemin Papua Yeni Gine Yüksek Komiseri Winnie Kiap katılmıştır.

İki ülke arasındaki ticari ilişkiler, ulaşım maliyetlerinin yüksekliği ve her iki ülkenin de farklı pazarlara yönelmesi sebebiyle son derece sınırlıdır. 2019 yılında karşılıklı ticaret hacmi tamamına yakını Türkiye’den Papua Yeni Gine’ye ihracat olmak üzere 5 milyon dolar civarındadır. Türkiye’den Papua Yeni Gine’ye ihraç edilen başlıca ürünler; buğday unu, maya çeşitleri, demir-çelik malzemeler, gıda üretim makineleri, traktör, inşaat malzemeleri, buhar kazanları ve prefabrik yapılardır. Papua Yeni Gine’den ithal edilen ürünler ise; kakao ve tabaklanmış hayvan derisidir.

Müslümanların Durumu

Papua Yeni Gine halkının büyük çoğunluğu İngiliz sömürgeciliğiyle Hristiyanlaştırılmış olsa da ülkede Hristiyanlıkla halkın geleneksel inançları iç içe geçmiş durumdadır. Bölge insanının henüz 16. yüzyıl gibi oldukça erken sayılabilecek bir tarihte ticaret ilişkisi kurduğu iki büyük devletten biri Müslüman Malay İmparatorluğu’dur (diğeri Çin). Bu da yerli halkın İslamiyet’le temasının bundan yüzyıllar önceye dayandığını göstermektedir.

2000’li yılların başlarına kadar ülkedeki Müslümanların sayısı 1.000’in altında iken, 21. yüzyılda ülkede İslamiyet’e olan ilgi büyük ölçüde artmıştır. Son yıllarda ülkede toplu ihtida olayları yaşanmakta, kimi yerlerde insanlar köyler hâlinde İslamiyet’i kabul etmektedir. Günümüzde Papua Yeni Gine’deki Müslüman sayısının 5.000 ila 10.000 aralığında olduğu tahmin edilmektedir, ancak kesin veriler bilinmediğinden bu sayının daha yüksek olma ihtimali de bulunmaktadır. Ülkenin, halkı Müslüman olan Endonezya ile sınır komşusu olmasının önümüzdeki süreçte bu bağlamda bir avantaj sağlayacağı düşünülebilir.

Çoğunluğunu Sünnilerin oluşturduğu ülke Müslümanları 1980’li yılların sonlarından bu yana kurumsallaşma yönünde adımlar atmaktadır. Bu kapsamda ülkede Müslümanlar tarafından kurulan birkaç sivil toplum kuruluşu ve İslam merkezi yanı sıra, ibadete açık birkaç cami bulunmaktadır.