Samoa

Ülke Tarihi

Samoa Adası’nda yapılan araştırmalarda elde edilen kanıtlar, bölgede MÖ 2.000’li yıllardan itibaren insan varlığını ortaya koymaktadır. Bölgenin ilk sakinlerinin Güney Asya coğrafyasından geldiği ve Samoa’nın erken devirlerden itibaren bölgedeki diğer adalar Tonga ve Fiji ile etkileşim içinde olduğu tahmin edilmektedir.

Avrupalı sömürgecilerin bölgeyle teması 18. yüzyılın ilk çeyreğinde başlamıştır. Samoa’ya ilk olarak 1722’de Hollandalılar gelmiş, onları Fransızlar, İngilizler ve 19. yüzyılda da Amerikalılar takip etmiştir. Bu dönemde balina avcılığı yapan denizciler Samoa’ya yönelmiştir. 1830’lardan itibaren de adada misyonerlik faaliyetlerine başlanmıştır. Yüzyılın sonlarında bölgede ABD, İngiltere ve Almanya arasında ortaya çıkan hâkimiyet mücadelesi, biri 1886-1894, diğeri 1898-1899 yılları arasında gerçekleşen iki iç savaşa yol açmış, savaş sonunda doğudaki adalar ABD, batıdakiler Almanya ve kuzeydeki adalar da İngiltere’nin hâkimiyetinde kalmış ve Samoa Krallığı ortadan kaldırılmıştır. ABD yönetimindeki bölge Amerikan Samoası olarak adlandırılırken, batı adaları Alman Samoası olarak isimlendirilmiştir. Birinci Dünya Savaşı’na kadar ülke Alman Samoası olarak varlığını sürdürmüş, 1914’te İngiltere’nin müttefiki olarak savaşa giren Yeni Zelanda adayı ele geçirerek Alman hâkimiyetine son vermiştir. Böylece ülkenin ismi Batı Samoa adını almıştır.

Birinci Dünya Savaşı’nın ardından Samoa 1962 yılına kadar Yeni Zelanda’ya bağlı bir yönetim olarak varlığını sürdürmüştür. 1 Ocak 1962’de yürürlüğe giren yasa ile ülke bağımsızlığını kazanmış ve Pasifik’te bağımsızlık kazanan ilk küçük ada ülkesi olmuştur. 1970 yılında İngiliz Milletler Topluluğu’na (Commonwealth), 1976’da Birleşmiş Milletler’e (BM) dâhil olan ülke, Batı Samoa olan ismini 1997’de Samoa olarak değiştirmiş; ancak bu karar Amerikan Samoası’nın protestosuna sebep olmuştur. Ülke son yıllarda doğal afetlere maruz kalmış, 2009 yılındaki tsunami, 2012 ve 2013 yıllarındaki kasırgalar ülkeye büyük zarar vermiştir.

Siyasi Yapı

1962 yılında yürürlüğe giren anayasa ile Yeni Zelanda’dan ayrılarak bağımsız bir devlet hâline gelen Samoa, hâlen İngiliz Milletler Topluluğu üyesidir. Parlamenter demokrasi ile yönetilen ülkede devlet başkanı meclis tarafından beş yıl görev yapmak üzere seçilmektedir ve en fazla iki dönem görev yapabilmektedir. 2017 yılında seçilen Va’aletoa Sualauvi II, hâlen görevini sürdürmektedir. Yürütme organı başbakanın tavsiyesi ile başkan tarafından atanan kabinedir.

Yasama organı 50 sandalyeli tek kanatlı meclistir. Milletvekilleri beş yılda bir düzenlenen seçimlerle belirlenmektedir. Mart 2016’da gerçekleştirilen son seçimleri, tıpkı 2001, 2006 ve 2011’de olduğu gibi, 1998 yılından bu yana başbakanlık koltuğunda oturan Tuilaepa Aiono Sailele Malielegaoi’nin liderlik ettiği İnsan Hakları Koruma Partisi (Human Rights Protection Party-HRRP) önde tamamlamıştır. Oyların %57’sini alan HRRP, 50 sandalyeli mecliste 35 milletvekilliği kazanmıştır.

Ekonomik Durum

Samoa gelişmekte olan küçük bir ekonomiye sahiptir. Halkın üçte ikisinin geçim kaynağı tarımdır. Son yıllarda GSYİH’deki etkisi azalmakla birlikte tarımsal faaliyetler ülke için hâlen önemini korumaktadır. Yetiştirilen başlıca ürünler; Hindistan cevizi ve Hindistan cevizinden üretilen ürünler, kakao, muz, kauçuk ve kahvedir. Bir ada ülkesi olması sebebiyle balıkçılık faaliyetleri de oldukça yaygın ve hayatidir. Millî gelirin üçte ikisinin sağlandığı hizmet sektörü istihdamın yaklaşık %30’unu karşılarken, tarımsal faaliyetlere endeksli sanayi sektörü de millî gelirin dörtte birini karşılamaktadır. Sanayi sektöründe öne çıkan bir diğer saha ise yedek parça imalat sanayidir; ancak Avustralya’daki otomotiv sektörü politikalarının değişmesi Samoa’yı olumsuz etkilemiş ve önemli bir ihracat kalemi olan imalat sanayine büyük zarar vermiştir.

Ülke ekonomisinin en önemli gelir kalemlerinden biri yurt dışında çalışan Samoalılar aracılığıyla gelen dövizdir. Samoa GSYİH’ye oranla yurt dışı işçi geliri en fazla olan ülkelerden biri konumundadır; zira 200.000 nüfuslu bir ülke olmasına mukabil, Avustralya, Yeni Zelanda ve ABD başta olmak üzere yurt dışında yaşayan Samoalıların sayısı ülke nüfusuna yakındır.

Ekonominin en önemli sac ayaklarından biri turizmdir. Son yıllarda yaşanan tsunami ve kasırga gibi doğal afetler bu alandaki canlılığı etkilemiş olsa da turizm sektörü hâlen ülke ekonomisi açısından önemini muhafaza etmektedir. Söz konusu afetlerin de etkisiyle son yıllarda artan uluslararası yardımların ülke ekonomisine katkısı azımsanmayacak boyutlardadır.

Dış ticarette ülke durağan bir seyir izlemektedir. İthalat-ihracat dengesi bakımından önemli oranda açık veren Samoa’da 2010’lu yıllarda toplam dış ticaret hacmi 400 ila 500 milyon dolar arasında seyretmiş, 2018 yılında 32,9 milyon doları ihracat, 398,1 milyon doları ithalat olmak üzere toplamda 431 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Samoa’nın başlıca dış ticaret ortakları; Çin, ABD, Yeni Zelanda, Avustralya, Brezilya, Hindistan, Singapur ve Güney Kore’dir.

Türkiye ile İlişkiler

Türkiye ile Samoa arasındaki ilişkiler, coğrafi uzaklık ve kültürel farklılıkların yanı sıra, Samoa’nın küçük bir ada devleti oluşu nedeniyle de son derece sınırlı düzeydedir. İlk diplomatik temaslar 1979’da kurulmuş olup, Wellington (Yeni Zelanda) büyükelçiliğimiz Samoa’ya akreditedir. İki ülke arasında bugüne kadar devlet başkanlığı düzeyinde resmî bir ziyaret gerçekleşmemiştir. İkili temaslar daha ziyade ülkemizin ev sahipliğinde gerçekleşen uluslararası platformlar aracılığıyla sürdürülmektedir. 2007 ve 2011 yıllarında İstanbul’da düzenlenen BM En Az Gelişmiş Ülkeler Konferansı’na, 2008 ve 2014’te Pasifik’teki ada ülkelerinin iştirak ettiği organizasyonlara ve son olarak 2016’da yine İstanbul’un ev sahipliği yaptığı Dünya İnsani Zirvesi’ne Samoa Devleti bakanlık nezdinde katılım sağlamıştır.

İki ülke arasındaki ticari ilişkiler de benzer gerekçelerle sınırlı düzeyde seyretmektedir. 2000’li yılların ortalarına kadar yok seviyesinde olan ticaret hacmi, 2000’lerin sonlarında küçük kıpırdanmalarla 1 milyon dolar seviyelerine ulaşmıştır ve hâlen bu seviyelerde sürmektedir. İki ülke arasındaki ticaret hacminin tamamına yakını Türkiye’den Samoa’ya ihracat şeklinde gerçekleşmektedir. Başlıca ihracat kalemlerimiz buğday unu, plastik eşyalar, yolcu taşımaya mahsus motorlu taşıtlar, elektrikli su ısıtıcıları, hazır gıda ve temizlik malzemeleridir. Samoa’dan ithal edilen en önemli ürünse hurda gemidir.

Müslümanların Durumu

Küçük bir nüfusa sahip olan Samoa’da yakın geçmişe kadar Müslümanların varlığına dair kurumsal bir ize rastlanmamaktadır. 1980’li yılların ortalarında çalışmak için ülkeye gelen sınırlı sayıdaki göçmen işçi arasında Müslümanlar da yer almıştır. Ayrıca 1980’lerin ortalarından itibaren Suudi Arabistan ve Malezya menşeli kuruluşların Pasifik bölgesine yönelik faaliyetleri kapsamında Samoa’da da birtakım tebliğ faaliyetleri başlamıştır. 1986 yılında kurulan Batı Samoa Müslüman Birliği ülkede Müslümanlar tarafından kurulan ilk örgüt olmuştur. Ülkedeki tek cami olan Samoa Camii (Meryem Mescidi) ise başkent Apia yakınlarında bulunmaktadır.

Günümüzde ülkedeki Müslümanların sayısı birkaç yüzle sınırlıdır. Hristiyanlığın resmî din olduğu ve nüfusun %98’e yakınının Hristiyan olduğu Samoa’da, son yıllarda Hristiyanlığa yapılan resmî vurgu giderek artmakta ve anayasal güvence altında olan farklı inançlara saygı olgusu zarar görmektedir. Başbakan Tuilaepa Aiono Sailele Malielegaoi 2016 yılında yaptığı bir çıkışta, anayasadaki din özgürlüğü ile ilgili hükümlerin gözden geçirilmesi gerektiğini savunmuş, Hristiyan Kilisesi lideri de ülkedeki Müslümanlara yönelik yasaklama önerileriyle gündeme gelmiştir. Bu sert çıkışlara karşın ülkedeki az sayıdaki Müslüman topluluğun Hristiyan nüfusla son derece uyumlu biçimde yaşamlarını sürdürdükleri bilinmektedir. Ancak özellikle Yeni Zelanda’da 15 Mart 2019’da Al Noor Camii’nde Müslümanlara yönelik düzenlenen terör saldırısının sosyal ve psikolojik etkileri Samoa’da da görülmekte ve ülke Müslümanları söz konusu terör saldırısı sonrasında kendilerini güvenlik tehdidi altında hissettiklerini belirtmektedir.

Ülke Müslümanları, Samoa’nın ana karalara oldukça uzak bir ada ülkesi olması sebebiyle İslam coğrafyasından gerekli ilgi ve desteği görememektedir. Bu da dinî duyarlılıkların kaybedilmesi ve zamanla eski dinlere dönülmesi ihtimalini beraberinde getirmektedir. Bunun yanı sıra evlilik çağındaki Müslüman gençlerin kendileri gibi Müslüman eş adayı bulmakta zorlanması ve gayrimüslimlerle yapılan evlilikler de önemli bir risk faktörüdür.