Sao Tome ve Principe

Ülke Tarihi

Sao Tome ve Principe (STP) adalarının ilk olarak Aralık 1471 ve Ocak 1472’de Portekizliler tarafından bulunduğu ve bulunduklarında adalarda herhangi bir insan yerleşiminin olmadığı iddia edilmektedir. Adaların isimleri, bulundukları günlerde Hristiyan azizleri için devam eden kutlamalar nedeniyle Sao Tome ve Sao Antao olarak belirlenmiş, Sao Antao daha sonra Portekiz prensine atıfla Prens Adası anlamında Ilha do Principe olarak değiştirilmiştir.

Adalardaki ilk yerleşimler 15. yüzyılın sonlarına doğru başlamış, ancak ilk dönemde yeterli yerleşimci bulunamayınca zorunlu göçlerle adada yerleşimin sağlanması amaçlanmıştır. Bu süreçte Afrika’daki sömürgeler ve Portekizli mahkûmların yanı sıra 1492’de İspanya’dan kaçan Sefarad Yahudilerin çocukları da adaya getirilmiştir. 16. yüzyılın başlarından itibaren adalarda şeker kamışı plantasyonları kurulmuş ve 1572-1573 yıllarında adalar Portekiz Krallığı’na bağlanmıştır. 17. yüzyılda Brezilya’nın öne çıkmasıyla Portekiz’in adalara olan ilgisi azalmışsa da 1822 yılında Brezilya’nın bağımsızlığını ilan etmesinden sonra adalar yeniden önem kazanmıştır. Bu ikinci sömürge döneminde kakao ve kahve üretimine başlanmış ve 20. yüzyıl başlarında adalar dünyanın en önemli kakao üretim merkezlerinden biri hâline gelmiştir.

20. yüzyılın başlarından itibaren adaların bağımsızlık hareketleri daha çok Avrupa’dan yürütülen çalışmalarla başlatılmıştır. 1953 yılında yaşanan ve yaklaşık 2.000 kişinin hayatını kaybettiği Batepa Katliamı, bağımsızlık sürecindeki kırılma noktalarından biri olmuştur. 1960 yılında kurulan STP Kurtuluş Komitesi (CLSTP), 1964 yılında Afrika Birliği tarafından tanınmış ve 1972 yılında isim değiştirerek STP Kurtuluş Hareketi (MLSTP) adını almıştır. 1974 yılında Portekiz’de gerçekleşen “Karanfil Devrimi”nin ardından Afrika’daki sömürgelerden çekilme kararının alınması üzerine STP de 6 Temmuz 1975 tarihinde bağımsızlığını ilan etmiştir. İlk devlet başkanı Manuel Pinto da Costa, 1991 yılına kadar ülkeyi sosyalist tek parti rejimi ile yönetmiş, bu dönemde sömürge sonrası süreçlerin getirdiği yönetimde deneyimsizlik, nitelikli iş gücü eksikliği, ekonomik ve siyasi krizler gibi zorluklarla karşı karşıya kalınmıştır. 1990 yılındaki halk oylaması ve 1991 yılındaki anayasa değişikliği ile çok partili sisteme geçiş sağlanmış, 1995 ve 2003 yıllarındaki darbe girişimlerine karşın ülke genel itibarıyla istikrarlı bir siyasi yapıya kavuşmuştur. 1975-1991 yılları arasındaki başkanlığının ardından Pinto da Costa, 2011 yılında bir kez daha başkan seçilmiş, 2016’daki son seçimlerde ilk turu ikinci sırada bitirmesi üzerine seçimlerde usulsüzlük olduğunu öne sürerek ikinci tura katılmamış ve mevcut başkan Evaristo Carvalho’nun seçilmesinin önünü açmıştır.

Siyasi Yapı

Bağımsızlığını 1975 yılında Portekiz’den kazanan STP, Afrika kıtasında siyasi istikrarı yüksek ülkeler arasında yer almaktadır. Çok partili parlamenter sistem, 1990 yılında gerçekleştirilen halk oylaması sonucunda kabul edilen yeni anayasa ve 1991 yılında yapılan seçimlerden bu yana başarıyla sürdürülmektedir.

Devlet başkanı beş yılda bir, gerektiğinde iki tur olarak gerçekleştirilen seçimlerle belirlenen cumhurbaşkanıdır. 2016 yılı Temmuz ayında yapılan son cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ilk turunda %49,8 oy alan Evaristo Carvalho, ağustos ayındaki ikinci turda geçerli oyların tamamını alarak cumhurbaşkanı seçilmiştir. Bir sonraki seçimlerin 2021 yılında yapılması planlanmaktadır.

Yasama organı 55 sandalyeli ulusal meclistir. Meclis üyeleri dört yılda bir gerçekleştirilen seçimlerle belirlenmektedir. Ekim 2018’deki son seçimlerde %41 oy ve 25 sandalye ile Bağımsız Demokratik Hareket (ADI) seçimi birinci sırada tamamlarken, %40 oy ve 23 sandalye ile ikinci sırada kalan MLSTP/PSD koalisyonu hükümeti kurmuştur. Hâlihazırda başbakanlık görevini Aralık 2018’den bu yana Jorge Bom Jesus yürütmektedir. Bir sonraki seçimlerin 2022 yılında gerçekleştirilmesi planlanmaktadır.

Ekonomik Durum

Dünyadaki en küçük ekonomilerden biri olan STP, aynı zamanda yoksulluk oranının en yüksek olduğu ülkelerden biridir. Halkın üçte ikisinin yoksulluk sınırı altında yaşadığı STP’de, GSYİH yarım milyar doların ve kişi başı ortalama yıllık gelir 2.000 doların altındadır. Ekonomi büyük oranda dış yardımlarla ayakta durmaktadır ve ithalata bağımlıdır. Özellikle temel besin maddeleri, yakıt ve tüketim malları büyük oranda ithalat yoluyla temin edilmektedir. Ülkenin ekonomik açıdan kendi ayakları üzerinde durabilmesi ve ekonomik sorunların kontrol altına alınabilmesi için çeşitli önlemler alınmakta, politikalar üretilmektedir. Özellikle önemli bir gelir potansiyeli taşıyan turizm sektörünün güçlendirilmesi için bu alanda tesisleşme ve altyapı çalışmaları başlatılmıştır. Öte yandan Gine Körfezi’ndeki petrol rezervleri de geleceğe dönük bir beklenti oluşturmaktadır.

Ülkenin başlıca geçim kaynağı tarım ve özellikle kakaodur. 1975 yılına kadar Portekiz’in sömürgesi olan STP’de bağımsızlığı takip eden ilk yıllarda Portekizlilerin elinde olan tarım alanları kamulaştırılmış ve sonraki yıllarda da özelleştirilmiştir. Kakao sınırlı miktardaki ihracat gelirlerinin %90’ını teşkil etmektedir. Kakao dışında öne çıkan başlıca tarım ürünleri; Hindistan cevizi, biber, kopra, tarçın, muz, kahve, papaya, palmiye çekirdeği ve fasulyedir. Ayrıca ülke balıkçılık açısından da önemli bir potansiyele sahiptir.

Dış ticarette ülkenin toplam hacmi son yıllarda 150 ila 200 milyon dolar aralığında seyretmektedir. 2018 yılında dış ticaret hacmi 15 milyon doları ihracat, 153 milyon doları ithalat olmak üzere toplamda 168 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. STP’nin dış ticaretteki en önemli ortağı, ithalatının yarısından fazlasını karşılayan eski sömürgecisi Portekiz’dir.

Türkiye ile İlişkiler

Türkiye ile STP arasındaki ilişkiler sınırlı düzeydedir. Librevil (Gabon) büyükelçiliğimiz STP’ye akreditedir. İki ülke arasında bugüne kadar üst düzey bir ziyaret gerçekleşmemiş olup, diplomatik temaslar daha çok uluslararası platformlarda sürdürülmektedir. Son üst düzey görüşme, 2016 yılında düzenlenen Türkiye-Afrika Ekonomi ve İş Forumu’nda Cumhurbaşkanı R. Tayyip Erdoğan ile dönemin STP Başbakanı Patrice Trovoada arasında gerçekleştirilmiştir.

İki ülke arasındaki ticari ilişkiler de sınırlıdır. Karşılıklı ticaret hacmi en yüksek seviyesine 2014 yılında 3,3 milyon dolar ile ulaşmıştır. 2019 yılında karşılıklı ticaret hacmi, tamamına yakını Türkiye’den STP’ye ihracat olmak üzere 2,3 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. STP’ye ihraç edilen başlıca ürünler; temel gıda ürünleri, inşaat malzemeleri ve sudur.

Müslümanların Durumu

15. yüzyılın sonlarında Portekiz tarafından sömürgeleştirilen STP’de yerli halk yoğun misyonerlik faaliyetleri sonucu Hristiyanlaştırılmıştır. Günümüzde de ülke nüfusunun %70’ten fazlası Hristiyan’dır. 1990 yılında çok partili demokratik sisteme geçişe kadar ülkede İslamiyet yasaklanmış, ancak bu tarihten sonra serbest bırakılmıştır. Dünyanın diğer pek çok ülkesinde ve özellikle Afrika ülkelerinde olduğu gibi STP’de de İslamiyet’e olan ilgi her geçen yıl artmaktadır.

Günümüzde STP’de 6.000 civarında Müslüman’ın yaşadığı tahmin edilmektedir ki bu da genel nüfusun yaklaşık %3’üne tekabül etmektedir. Son yıllarda özellikle Nijerya ve Kamerun’dan gelen göçmenlerle birlikte Müslüman nüfusu daha da artmıştır. Ülkedeki Müslümanların büyük çoğunluğu Sünni’dir. STP’de Müslümanların ibadethane ve dinî eğitim başta olmak üzere temel alanlarda önemli eksikleri bulunmaktadır. Ülkedeki kronik yoksulluk tüm halk kesimleri gibi Müslümanları da olumsuz etkilemektedir.