Senegal

Ülke Tarihi

Senegal topraklarının yer aldığı coğrafya ile ilgili araştırmalar, bu bölgede insanlık tarihinin bilinen en eski devirlerinden itibaren yerleşim olduğunu göstermekle birlikte, bölgeye dair bilinen en eski yazılı kaynaklar 9. yüzyıldan itibaren bölgede varlık gösteren Tekrûr Devleti hakkındadır. Bu coğrafyada o yüzyıllardan itibaren Gane Devleti, Volof Krallığı, Mali Sultanlığı ve irili ufaklı diğer yerel emirlikler hüküm sürmüştür.

15. yüzyılın ortalarından itibaren bölgede siyasi istikrarsızlıklar baş göstermiş ve sömürgecilik faaliyetleri başlamıştır. Önce Portekiz, ardından Hollanda, Fransa ve İngiltere’nin Senegal’i ele geçirme çabaları, özellikle Fransa ve İngiltere arasında bir buçuk asır süren bir mücadeleye sebebiyet vermiştir. Nihayet 19. yüzyılın başlarında Fransa bölgenin hâkimiyetini tamamen ele geçirmiştir.

Senegal yüzyıllar boyunca sömürgeci devletlerin köle ticaretinin merkezi konumunda yer almıştır. Milyonlarca Senegalli 19. yüzyıl ortalarına kadar Avrupa devletlerinin Amerika kıtasındaki yeni sömürgelerinde çalıştırılmak üzere taşınırken, bölge aynı zamanda diğer Afrika ülkelerinden getirilen kölelerin aktarılması noktasında da bir merkez hüviyeti görmüştür.

Senegal’deki sömürge faaliyetleri kapsamında yaklaşık üç asır misyonerlik çalışmaları sürdüren Fransa, bu çabalarının karşılığını alamamış ve nüfusun yalnızca %5’lik kısmını Hristiyanlaştırabilmiştir. 19. yüzyıl ortalarında Fransızlara karşı mücadele etmek üzere bir devlet kuran el-Hâc Ömer, bölgedeki pek çok kabilenin de desteğini almayı başarmış ancak bir süre sonra Mali’ye çekilmek zorunda kalmıştır. Fransa, yüzyılın sonlarında -1895’te- Mali, Nijer, Çad ve Orta Afrika Cumhuriyeti topraklarını ele geçirip Fransız Batı Afrikası adıyla bir federasyon oluşturmuş, bölgedeki en önemli merkezi konumundaki Dakar’ı da 1902’de Fransız Batı Afrikası’nın merkezi olarak belirlemiştir.

Diğer Afrikalı unsurlar gibi Senegalliler de birinci ve ikinci dünya savaşlarında Fransa saflarında savaşmaya zorlanmıştır. İkinci Dünya Savaşı sonrasında Senegallilere Fransa vatandaşlığı hakkı tanınmış ve Senegal Fransa’nın bir vilayeti olarak ilan edilmiştir. 1958’de Fransız Uluslar Topluluğu içinde özerk bir cumhuriyet hâline gelen Senegal, kısa süre Mali ile birlikte Mali Federasyonu’nun bir parçası olmuş, ardından 1960 yılında bağımsızlığını kazanmıştır.

Siyasi Yapı

4 Nisan 1960 tarihinde Fransa’dan bağımsızlığını ilan eden Senegal, başkanlık tipi cumhuriyetle yönetilmektedir. Ülkede diğer Afrika ülkelerinin aksine bugüne kadar herhangi bir darbe girişimi yaşanmamıştır. Nüfusun tamamına yakını Müslüman olmasına karşın, ülkeyi 1976 yılına kadar Hristiyan Léopold Sédar Senghor tek parti iktidarıyla yönetmiş ve 1980’e kadar da devlet yönetiminin başında kalmıştır. Senghor’un ardından, 1970 yılından itibaren başbakan olarak görev yapan Abdou Diouf, devlet başkanlığına gelmiş ve 2000 yılına kadar bu görevde kalmıştır. 2000 yılında yapılan seçimleri Abdoullaye Wade’nin kazanmasıyla da Senegal’deki 40 yıllık Sosyalist Parti iktidarı sona ermiştir. 2012’deki seçimlere kadar iktidarda kalan Wade, ilk turu ikinci sırada tamamlayan ancak ikinci turda aldığı %65’lik oyla seçimleri kazanan Macky Sall’e görevi devretmiştir. Sall Ocak 2019’daki seçimlerden de oyların %58’ini alarak galip çıkmıştır. Ülkede bir sonraki başkanlık seçimlerinin 2024’te yapılması planlanmaktadır.

Yasama organı 165 sandalyeli ulusal meclistir. Üyeler beş yılda bir düzenlenen seçimlerle belirlenmektedir. 2017’de yapılan son seçimleri oyların %49,5’ini alarak 125 milletvekilli çıkaran Cumhuriyet İçin İttifak (Alliance for the Republic) galip tamamlamıştır. Ülkede 14 bölgesel yönetim bulunmakta ve bunların her biri başkan tarafından atanan valilerce idare edilmektedir.

Ekonomik Durum

Senegal, Batı Afrika’nın gelişmiş ekonomilerinden biridir. 1990’ların ortalarından itibaren uygulanan reformlar ve istikrarlı siyasi yapı sayesinde ekonomide belirgin bir iyileşme yakalanmıştır. Bununla birlikte ülke nüfusunun yarısına yakını yoksulluk sınırı altında yaşamaktadır. Ekonomik alandaki başlıca sorunlar; sömürge döneminin yansımaları, eğitim imkânlarının kısıtlı oluşu, ihracatın çeşitlendirilememesi, cari açık, yüksek işsizlik ve yoksulluktur. Senegal ekonomik zorluklar nedeniyle Avrupa ülkelerine yoğun göç vermektedir.

Ekonominin tarıma dayalı olduğu Senegal’de doğal kaynaklar sınırlıdır. Tarım sektörü istihdamın dörtte üçünün karşılandığı temel geçim kaynağı olmakla birlikte, millî gelirdeki payı %20’nin altındadır. Senegal’de ekili alanların önemli bir bölümü yer fıstığına ayrılmıştır. Bundan başka darı, pirinç, pamuk ve şeker kamışı yetiştirilmektedir. Balıkçılık da oldukça yaygındır.

Güneydoğusu dışında Senegal oldukça düz ve alçak bir ülkedir. İklimi çok sıcaktır. Kuzeyde sakız ağacı ve mimoza, Senegal Irmağı Vadisi’nde de Arap zamkı çıkarılan akasya ağaçları yetiştirilmektedir. Orta kesimi çöl gibi kumluk bir alandır. Güneyi ise tropik bitki örtüsüyle kaplıdır. Ülkedeki yabani hayvanlar arasında en önemlileri maymun, antilop, aslan ve sırtlandır. Akarsularda timsah, su aygırı ve kaplumbağalar bulunur. Senegal’in başkenti Dakar’daki pembe göl, bakteriler hariç hiçbir canlının yaşayamayacağı kadar tuzludur.

İstihdam ve millî gelirin dörtte birini karşılayan sanayi sektöründe öne çıkan sahalar; yer fıstığı işleme, konservecilik, altın ve fosfat madenciliği, gübre ve gemi yapımıdır. Hizmet sektörü millî gelirin yarısından fazlasını karşılamaktadır. Son yıllarda inşaat ve turizm öne çıkan sahalar olup turizm ülke için en önemli döviz kaynağıdır. Dakar, Thiès ve Ziguinchor turizmde hareketliliğin yaşandığı bölgelerdir. Ülkeyi ziyaret eden turistlerin çoğunluğu Avrupalı, bunların yarıdan fazlası da Fransız’dır.

Dış ticarette dengeli bir artış söz konusudur. 2000’lerin başında 2,5 milyar dolar olan dış ticaret hacmi, 2010’da 7 milyar dolar sınırına dayanmıştır. 2019’da 4,2 milyar doları ihracat, 8,1 milyar doları ithalat olmak üzere toplamda 12,3 milyar dolarlık bir dış ticaret gerçekleşmiştir.

Türkiye-Senegal İlişkileri

Türkiye ile Senegal ilişkileri son yıllarda canlanmaya başlamıştır. Türkiye’nin Dakar Büyükelçiliği 1962’de, Senegal’in Ankara Büyükelçiliği de 2006 yılında hizmete açılmıştır. İki ülke arasındaki üst düzey ziyaretler son yıllarda artarak sürmektedir. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Mart 2018 ve Ocak 2020’de Senegal’e, Senegal Cumhurbaşkanı Macky Sall ise Mayıs ve Kasım 2019’da ülkemize birer ziyaret gerçekleştirmiştir. Bunlar dışında bakanlıklar ve çeşitli heyetler düzeyinde de sık sık karşılıklı ziyaretler yapılmaktadır. Ülkeler arasında THY’nin İstanbul-Dakar hattında doğrudan seferleri bulunmaktadır.

İki ülke arasındaki ticari ilişkiler de son yıllarda ivme kazanmıştır. Karşılıklı ticaret hacmi 2005 yılında 35 milyon dolar seviyesindeyken, 2018 yılında en yüksek seviyesi olan 402 milyon dolara ulaşmıştır. 2019 yılında tamamına yakını Türkiye’den Senegal’e ihracat olmak üzere 292 milyon dolarlık bir dış ticaret gerçekleştirilmiştir. Bu verilerin de gösterdiği üzere, son yıllarda Türkiye, Senegal’in en önemli ithalat ortaklarından biri konumuna yükselmiştir. Türkiye’den Senegal’e ihraç edilen başlıca ürünler; demir-çelik, hububat, makine, inşaat malzemeleri, plastik eşya, elektronik cihazlar, kozmetik ürünler, motorlu kara taşıtları ve mobilyadır. İki ülke arasındaki ticaret hacminin önümüzdeki dönemde de artarak devam etmesi beklenmektedir.

Senegal’de Türk menşeli 10’dan fazla şirketin yanı sıra fabrika, eğitim kurumu gibi kuruluşlar da faaliyet göstermektedir. Ayrıca Türk firmaları son yıllarda Senegal’de büyük çaplı inşaat ve altyapı projelerinde de önemli roller almaktadır.

İki ülke arasındaki insani ve kültürel ilişkiler de son derece sıcak ve olumludur. Gerek kamu kuruluşları gerekse İHH İnsani Yardım Vakfı başta olmak üzere sivil toplum aracılığıyla yürütülen yardım, teşvik ve faaliyetler, ilişkilerin geliştirilmesi noktasında önemli katkılar sağlamaktadır. Ayrıca son yıllarda eğitim görmek üzere ülkemize gelen Senegalli misafir öğrenciler de iki ülke arasındaki ilişkilerin gelecekte daha güçlü temeller üzerinde yükselmesinde etkili olacaktır.

Müslümanların Durumu

Senegal bölgesinin İslamiyet’le ilk olarak 11. yüzyılın ilk yarısında tanıştığı tahmin edilmektedir. Bu tarihlerden itibaren İslam Senegal’de kabul görerek yaygınlaşmış ve Batı Afrika’da hızlı bir gelişme süreci göstermiştir. Bölgede İslamiyet’in ulaştığı ilk zamanlardan bu yana tarikat hareketleri güçlü biçime var olmuştur. Kadiriyye, Ticaniyye ve Müridiyye tarikatları bu alanda öne çıkmaktadır.

Senegalli Müslümanlar özellikle 19. yüzyılın ortalarında el-Hâc Ömer liderliğinde Fransız sömürgeciliğine karşı mücadele etmiş ve halkı bir arada tutarak Fransız politikalarının kolay uygulanmasına engel olmuştur.

Bağımsızlık sürecinde, 1953 yılında, Dakar’da kurulan Müslüman Kültür Birliği (Union Culturelle Musulmane) Batı Afrika bölgesindeki toplumların yeniden İslami kimliğe kavuşmasında etkili olmuş, bağımsızlık sonrasında din hizmetleri vazifesi gören kuruluşlar, 1977’de İslam Dernekleri Federasyonu (Fédération des Associations Islamiques-FAIS) adı altında birleşmiştir. 1978’de kurulan Cemâatü İbâdi’r-rahmân ise daha çok eğitim öğretime ağırlık vermektedir. Senegal ayrıca 1969’dan bu yana İslam Konferansı Örgütü’ne (İslam İşbirliği Teşkilatı) de üyedir.