Vietnam

Ülke Tarihi

Bölgenin bilinen ilk yerleşimcileri olan Viet kabileleri, M.Ö. 3. yüzyılda Nam Viet Hanedanlığı’nı kurmuşlarsa da bu devletin ömrü çok uzun olmamış, M.Ö. 111’de hanedanlığın yıkılması üzerine bölgede uzun yüzyıllar devam edecek olan Çin hakimiyeti başlamıştır. 10. yüzyılda bağımsızlıklarını kazanan Vietler, 15. yüzyılın başlarında kısa süre devam eden Çin hakimiyeti dışında Fransız işgaline kadar bağımsızlıklarını korumuşlardır.

19. yüzyılın ikinci çeyreğinden itibaren kademeli olarak sürdürülen Fransız işgali sonrasında 1884 yılında Vietnam’ın kontrolü tamamen Fransa’ya geçmiş, 1887’de Vietnam, Fransız Hindiçini’ne bağlanmıştır. 2. Dünya Savaşı yıllarına kadar devam eden Fransız sömürge dönemi boyunca, Vietnam’ın başta pirinç ve kauçuk olmak üzere değerli kaynakları sömürülmüş, halk ucuz işgücü olarak çalışmaya mecbur bırakılmış ve ağır vergilere tabi tutulmuştur. Fransa’nın baskıcı yönetimi, Vietnam’daki bağımsızlık ve direniş mücadelesini tetiklemiş, 1930’lu yıllarda komünist gruplar bu noktada öne çıkmıştır.

İkinci Dünya Savaşı yıllarında Japonya tarafından işgal edilen Vietnam, Japonya’nın savaşı kaybetmesinin ardından Ho Chi Minh liderliğinde bağımsızlığını ilan etmişse de, Fransa’nın Vietnam’ı yeniden ele geçirme isteği, 1954 yılına kadar devam edecek olan kanlı bir savaşa yol açmıştır. 21 Temmuz 1954 tarihinde imzalanan Cenevre Antlaşması ile ülke geçici olarak Kuzey ve Güney Vietnam olarak ikiye ayrılmış, sınır olarak da 17. enlem belirlenmiştir. Antlaşma gereğince iki yıl sonra yapılacak seçimle sınırın kaldırılması öngörülmüşse de seçimlerin gerçekleşmemesi ülkede yeni bir savaşın zeminini hazırlamış, Kuzey ve Güney Vietnam arasındaki savaş kısa süre sonra ABD’nin müdahalesi ile 20. yüzyılın en büyük soykırımlarından birine dönüşecek olan Vietnam İşgali’ni doğurmuştur. 1963 yılında başlayan işgal ve savaş 1975 yılında ABD’nin mağlubiyeti ve Kuzey Vietnam’ın Güney’i ele geçirmesi ile neticelenmişse de işgal Vietnam ve insanlık tarihinin en acı süreçlerinden biri olarak kayıtlara geçmiştir. ABD işgal boyunca Vietnam’da 8 milyon ton bomba kullanmıştır ki bu İkinci Dünya Savaşı’nda tüm ülkelerin kullandığı bomba miktarının üç katıdır. Kesin rakamlar bilinmemekle birlikte, savaşta 3 milyonu sivil olmak üzere 5 milyondan fazla insanın yaşamını kaybettiği, milyonlarca insanın ise yaralandığı tahmin edilmektedir.

İşgalin ardından bu kez Kamboçya ile bir savaşın içine giren Vietnam, işgal ettiği Kamboçya’da Pol Pot rejimini sonlandırmış, resmî olarak 1989 yılına kadar devam eden savaşta yüzbinlerce sivil yaşamını kaybetmiştir. 1989 yılında Vietnam birlikleri Kamboçya’dan çekilmeye başlamış, bu tarihten itibaren başta ABD olmak üzere Batılı devletlerle ilişkilerini iyileştirmeye başlamıştır. 1992 yılında kabul edilen yeni anayasa, devlet yönetiminde önemli yenilikler getirmiştir. Son yıllarda Vietnam, siyasî ve ekonomik açıdan hızlı bir güçlenme süreci içerisindedir.

Siyasî Yapı

Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti, 30 yılı aşkın bir süredir Vietnam Komünist Partisi’nin liderliğinde devam eden bir tek parti rejimi tarafından yönetilmektedir. Yönetim kademesinin başında Komünist Parti’nin genel sekreteri, ardından cumhurbaşkanı ve başbakan gelmektedir. Başbakan hükümetin başıdır ve 5 başbakan yardımcısı 26 bakandan oluşan kabineye başkanlık eder. Halihazırda Nguyen Phu Trong, hem VKP Genel Sekreteri hem de Vietnam Devlet Başkanı olarak görev yapmaktadır. Başbakanlık koltuğunda ise Nguyen Xuan Phuc oturmaktadır.

Beş yılda bir toplanan Vietnam Komünist Partisi Ulusal Kongresi, ülkenin siyaset, kültür, ekonomi politikalarını belirlemektedir. 1992 yılında kabul edilen anayasa ile yönetim biçimi anayasal demokrasi olarak kabul edilmişse de, seçimle iş başına gelen ulusal meclisin yetkileri sınırlı ve kağıt üzerindedir. Ülkede son ulusal meclis seçimleri 2016 yılında yapılmış olup, bir sonraki seçimlerin 2021 yılında gerçekleştirilmesi öngörülmektedir.

Vietnam uzun yıllar devam eden savaş ve işgallerin yanı sıra etnik farklılıklar sebebiyle de oldukça parçalı bir yapıya sahiptir. Ülkede 50’den fazla etnik unsur bulunmakta olup, Kuzey ve Güney kesimleri arasında belirgin ayrımlar bulunmaktadır. Benzer karşıtlıklar Batı’yla ve Çin’le ilişkilere yaklaşım konusunda da ortaya çıkmaktadır.

Ekonomik Durum

Vietnam son yıllarda sağladığı atılımla giderek güçlenen bir ekonomik yapıya sahiptir. 100 milyona yaklaşan yüksek nüfusa rağmen sanayi ve tarım sektörlerindeki güçlü üretim sayesinde son on yılda ortalama %6’lık büyüme oranı yakalanmıştır. Genç ve dinamik nüfus istihdamı ayakta tutarken, siyasi alanda yakalanan istikrarlı yapı da sürdürülebilir bir büyümenin temelini oluşturmuştur. Gerek bölge ülkeleri, gerek küresel aktörlerle kurulan ticarî ilişkiler ekonomideki olumlu gidişata katkı sağlamaktadır. Savaş sonrası süreçte 1986 yılından itibaren ekonomik değişim politikası ile özel sektör desteklenmiş ve sanayi güçlendirilmiştir. Bu politikalar neticesinde ülkede yoksulluk, işsizlik ve enflasyon oranları tek haneli rakamlara indirilmiştir.

Ülkedeki en önemli sektör sanayidir ve istihdamın dörtte birini, millî gelirin %33’ünü karşılamaktadır. Başlıca sanayi sahaları ayakkabı, elektrik-elektronik, tekstil, gıda işleme, demir-çelik, kömür, madencilik, kimya, gübre ve cep telefonudur.

İstihdamın %40’ını karşılayan tarım sektörü, geleneksel olarak en yaygın geçim kaynağıdır. Ülkedeki en önemli tarım ürünleri kahve, pirinç, biber, soya fasülyesi, çay, şeker kamışı, yer fıstığı ve muzdur. Öte yandan hayvancılık ve balıkçılık da gelişmiştir.

Son çeyrek yüzyılda sağladığı atılımla yeni pazarlara ve Asya dışına yönelen Vietnam’ın yıllık dış ticaret hacmi son yıllarda yüksek bir artış yakalamıştır. 2015 yılında 327 milyar dolar olan dış ticaret hacmi, 2017 yılında 254 milyar doları ihracat, 235 milyar doları ithalat olmak üzere toplamda 490 milyar dolara ulaşmıştır. Vietnam’ın başlıca ihracat kalemleri telefon cihazları, elektrik-elektronik devreler, ayakkabı, mobilya, baskı ve kopyalama makineleri, tekstil ürünleri, izole teller ve kablolar, ham petrol, pirinç ve kahve; başlıca ithalat kalemleri ise elektronik devreler, telefon cihazları, petrolyağları, hurda elektrik ürünleri, kabuklu hayvanlar ve optik cihazlardır. Vietnam’ın dış ticaretteki en önemli partnerleri ithalattaki %30’luk payı ile Çin, yine ithalattaki %20’lik payı ile Güney Kore veihracatın %20’sini karşılayan ABD’dir. Dış ticaretteki diğer önemli aktörler Japonya, Tayland, Almanya, Hong Kong, Hollanda, Tayvan, Malezya ve Singapur’dur.

Türkiye ile İlişkiler

Türkiye ile Vietnam arasındaki ilişkiler, coğrafî ve kültürel uzaklık başta olmak üzere çeşitli nedenlerle sınırlı düzeyde seyretmişse de, son yıllarda ikili ilişkileri güçlendirmek adına yürütülen diplomatik girişimler olumlu neticeler vermektedir. İki ülke arasındaki ilk diplomatik ilişki 1978 yılında kurulmuş olup, 2017 yılında Başbakan sıfatı ile Binali Yıldırım’ın Vietnam’a gerçekleştirdiği resmî ziyaret iki ülke arasındaki en üst düzey ziyaret olarak kayıtlara geçmiştir. Her iki ülkenin büyükelçilikleri de faaliyette olup, Türkiye’nin Ho Chi Minh Başkonsolusluğu’nun yakın bir gelecekte hizmete açılması öngörülmektedir. Ayrıca iki ülke başkentleri Ankara ve Hanoi 2011 yılında kardeş şehir ilan edilmiştir ve benzer bir uygulamanın İstanbul-Ho Chi Ming ve Antalya-NhaTrang arasında da tesis edilmesi için çalışmalar devam etmektedir.

İki ülke arasındaki ticarî ilişkiler ise oldukça güçlüdür. 2008 yılında 500 milyon dolar seviyelerindeki yıllık ticaret hacmi, 2017 yılında 237 milyon doları Türkiye’den Vietnam’a ihracat, 3.04 milyar doları ithalat olmak üzere toplam 3.28 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’nin Vietnam’a ihraç ettiği başlıca ürünler baharatlar, telefon cihazları, kümes hayvanı eti, motorlu taşıtlar, pamuk ve pamuklu mensucat, ilaç ve sakatattır. Türkiye’nin Vietnam’dan ithal ettiği başlıca ürünlerse telefon cihazları, sentetik iplikler ve lifler, kösele ve deri, elektronik cihazlar, pamuk ipliği ve yontulmuş taştır.

İki ülke ilişkilerinin daha da güçlendirilmesi adına hava ve deniz ulaşımı, gümrük, ticaret, tarım ve veterinerlik gibi alanlarda ikili antlaşmaların imzalanması için çalışmalar devam etmektedir. Öte yandan THY İstanbul-Hanoi ve İstanbul-Ho Chi Minh arasında 2016 yılından bu yana doğrudan uçuşlar gerçekleştirmektedir.

Müslümanların Durumu

Bugünkü Vietnam topraklarının İslamiyet’le tanışması olukça eskidir. Müslümanların bu bölgeye henüz Hz. Osman döneminde ulaştıkları rivayet edilmekte, 8. yüzyıldan itibaren Müslüman tacirlerin özellikle Çin’e giderken bu bölgedeki limanlara da uğradıkları bilinmektedir. Bölgedeki ilk Müslüman yerleşimlerinin 11. yüzyıla kadar gittiği tahmin edilmekte, yapılan arkeolojik çalışmalarda bu yüzyıldan kalma kitabe ve mezar taşlarına rastlanmaktadır. Bu yüzyıldan itibaren Çampa liman şehirlerinde Arap, İranlı, Hint ve Çinli Müslümanlar tarafından lokal Müslüman yerleşimleri oluşturulurken, 14. yüzyıldan itibaren Malay Müslümanlarıyla özellikle deniz ticareti yoluyla kurulan ilişkiler neticesinde bölgede İslamiyet giderek yaygınlaşmıştır. Nitekim, 15. yüzyılın sonlarında Çamların ve Çampa Krallığı’nın büyük oranda İslamiyet’i benimsediği, 17. yüzyılın sonlarına doğru Çam halkının neredeyse tamamının Müslüman olduğu tahmin edilmektedir. Bölgede İslamiyet’in bu denli yayılması Kamboçya’yı da etkilemiş ve İslamiyet’i benimseyen Kimer kralları da olmuş, ancak 19. yüzyılın ikinci çeyreğinden itibaren Müslümanlar bölgedeki etkinliğini kaybetmiştir. Vietnam’ın güney bölgelerine çekilen ve bir kısmı da Kamboçya topraklarına göç eden Çamlar, Vietnamlılar tarafından asimilasyona tabi tutulmuş ve bir kısmı Müslüman kimliğini kaybetmiştir. 19. yüzyılın ortalarından 20. yüzyılın ortalarına kadar devam eden Fransız sömürge idaresi boyunca da bölge Müslümanları genellikle kırsal kesimde dağınık biçimde varlığını sürdürmüştür.

Günümüzde Vietnam’da yaklaşık 100 bin Müslümanın yaşadığı tahmin edilmektedir. Çamların dışında ülkede ayrıca Hint, Malay, Arap, Paki ve Endonezya kökenli Müslümanlar da yaşamaktadır. Son yıllarda ülkede Müslümanlara yönelik sistematik bir asimilasyon ya da baskı politikası bulunmamakta, Müslümanlar dinlerini önceki dönemlere kıyasla daha rahat yaşayabilmektedir. 60’tan fazla caminin ibadete açık olduğu ülkede, bunların yaklaşık 20 tanesi ülkenin en kalabalık şehri olan Ho Chi Minh’te bulunmaktadır. İHH İnsani Yardım Vakfı tarafından An Giang bölgesindeki Chau Doc kentinde yaptırılan ve 2017 yılında ibadete açılan 1.200 kişilik Kahramanlar Rahmet Camii, ülkenin en büyük camisi olma özelliğine sahiptir.

Ülkedeki Müslümanların temel geçim kaynağı tarım, balıkçılık ve ticarettir. Son yıllarda belirli bir toparlanma sürecine giren Vietnam’da Müslümanların en önemli sorunları, kültürel ve coğrafi uzaklık sebebiyle İslam dünyası ile iletişiminin zayıf olması, Müslüman kimliğinin muhafaza edilmesinde yaşanan sıkıntılar, dini bilgi birikiminin sağlıklı kaynaklardan öğrenilebilmesi için ihtiyaç duyulan materyal ve eğitimci sayısının azlığı gibi temelde dinin öğrenilmesi ve yaşanmasına yöneliktir.